The Seed of the Sacred Fig

In zijn nieuwste film toont Mohammad Rasoulof hoe het autoritaire regime in Iran een gezin van binnenuit ontwricht.

De plot van The Seed of the Sacred Fig (Dâne-ye anjîr-e ma’âbed) draait om een verdwenen pistool, maar toch is dat niet het belangrijkste wapen in de film. Dat is de camera. Een instrument om de werkelijkheid vast te leggen of juist te verdraaien. Een wapen van repressie, maar ook van het verzet daartegen.

Vlak voor de wereldpremière op het filmfestival van Cannes ontvluchtte regisseur Mohammad Rasoulof Iran, waar hij veroordeeld was tot acht jaar cel en zweepslagen wegens “het opzettelijk plegen van een misdaad tegen de veiligheid van het land”. Sindsdien leeft hij in ballingschap.

Al zo’n twee decennia houdt Rasoulof in zijn films het Iraanse regime tegen het licht en The Seed of the Sacred Fig is daarop geen uitzondering. In de film vormt een Teheraans gezin een microkosmos van de Iraanse samenleving, met de vader als belichaming van het patriarchale regime dat zich legitimeert via religie. Die vader, Iman, krijgt een promotie tot onderzoeksrechter, maar in de praktijk blijkt van onderzoek weinig sprake. Zijn werk bestaat voornamelijk uit het zonder vragen te stellen afstempelen van doodsvonnissen.

Het is een gegeven dat lange tijd op de achtergrond sluimert. Op de voorgrond focust de film op de vrouwen in het gezin, en dan vooral de twee dochters, Sana en Rezvan. Op hun telefoons zien zij beelden van de protesten die gaande zijn in de straten. Ook hun moeder Najmeh ziet die beelden, maar dan door de filter van de staatstelevisie. Het zijn de protesten die uitbraken na de dood van Mahsa Amini, die in 2022 werd opgepakt door de Iraanse zedenpolitie wegens het niet naleven van de hijab-voorschriften en als gevolg van politiegeweld overleed.

Tentakels
Zo slechten deze beelden meerdere scheidslijnen. Die tussen film en realiteit, en die tussen binnen- en buitenshuis. Vooral die laatste grens is cruciaal. The Seed of the Sacred Fig is een studie van hoe de tentakels van een autoritair regime wroeten in de meest intieme sferen. Van het navigeren van de grenzen tussen publieke ruimtes en privévertrekken, wat zoveel precairder is voor vrouwen dan voor mannen. Maar ook van de onmogelijkheid een groeiend besef van onrecht de kop in te drukken. Hoe dicht de gordijnen ook worden getrokken.

The Seed of the Sacred Fig is een film van tegenstellingen. Tussen publiek en privaat, moderniteit en traditie, bewustwording en (al dan niet verkozen) onwetendheid. Die zijn er vanaf het begin – de dochters voeren geregeld discussies met hun ouders. Maar het feit dat die discussies mogelijk zijn, suggereert dat er binnen dit gezin ruimte is voor tegenstellingen. Precies die ruimte komt onder druk te staan wanneer Imans pistool – dat fallische symbool van het patriarchaat – zoekraakt.

Allegorie
Vanaf dat moment begint de hele film te schuiven. In een poging de ‘orde’ in zijn gezin te herstellen, neemt Iman zijn vrouw en dochters mee de stad uit naar zijn geboortedorp. Steeds meer neemt The Seed of the Sacred Fig de vorm aan van een thriller – het tempo versnelt, de muziek pulseert. De tot dan toe sluimerende mannelijke drijfkracht wordt dominant en drukt steeds zwaarder op de film. En hoewel de landschappen weidser worden naarmate ze Teheran achter zich laten, wordt de bewegingsruimte van de vrouwen steeds verder ingeperkt.

Een aantal keer kijkt Rezvan oude familiefilmpjes terug op haar telefoon, alsof ze zich ervan tracht te vergewissen dat de vader die ze kende, met wie ze lachte en debatteerde, echt bestaan heeft. De vader die nu zijn in het nauw gedreven machtspositie steeds wreder laat gelden. En steeds nadrukkelijker het regime belichaamt. Met opnieuw camera’s in een belangrijke rol. Nu niet als venster op de wereld, maar als instrument van onderdrukking en controle.

De films van Rasoulof zijn allegorieën die steeds dichter tegen de realiteit zijn komen aanschurken. Was een film als The White Meadows (Keshtzar haye sepid, 2009) nog een poëtische parabel, The Seed of the Sacred Fig is een film waarin de verhouding tussen metafoor en realiteit veel directer is. Een zinderende aanklacht tegen het patriarchaat, waarbij de camera van Rasoulof uiteindelijk het grootste wapen is. Een breekijzer waarmee hij het narratief openbreekt en van die aanklacht ook een afrekening maakt.