Julius Onah over Luce

‘We kennen van niemand de volledige waarheid’

Julius Onah (portret Matthew Mendelson).

Is de zwarte poster boy van de school zo volmaakt als hij lijkt, of sluimert er iets onder het oppervlak? En wat heeft het stellen van die vraag te maken met zijn huidskleur? Alles draait om perceptie in Luce.

Succesvol zijn als zwarte man in Amerika moet een netelige kwestie zijn, en de in Nigeria geboren, grotendeels in de Verenigde Staten opgegroeide regisseur Julius Onah weet daar zelf ongetwijfeld van. Samen met de jonge scenarist J.C. Lee bewerkte hij voor Luce Lee’s gelijknamige theaterstuk uit 2013, waarin de briljante en bewonderde scholier Luce, een Eritrese jongen met witte Amerikaanse adoptieouders, ervaart hoe smal het koord is waarop hij balanceert.

In een telefoongesprek enkele dagen nadat de film in de Verenigde Staten in première is gegaan vertelt Onah over de film en over hoe belangrijk het is om ons eigen perspectief te bevragen. “Hoe we naar elkaar kijken heeft een diepgaand effect op hoe we met elkaar omgaan, en daarmee op de cultuur van onze samenleving.”

De film voelt aan als een thriller maar maakt de verwachting die aan dat genre verbonden is niet waar, in die zin dat een traditionele ontknoping uitblijft. In het theater is dat denk ik wat gebruikelijker dan in mainstream film. Hoe zorgde u ervoor dat het toch werkt? “Dat klopt, de echte ‘thrill’ van het stuk zit hem in de vragen die gesteld worden, en die iedereen voor zichzelf moet beantwoorden. Zulke ingewikkelde, uitdagende vragen kun je alleen maar stellen door het publiek de catharsis te onthouden. J.C. Lee is een briljante schrijver. Zijn stuk gaat over perceptie en hoe we naar elkaar kijken. Het thrillerelement is zuiver gebaseerd op verschuivingen in het perspectief op wat wij denken dat er aan de hand is. We leren een jonge man kennen en in de loop van het verhaal komt er informatie boven waardoor onze blik op hem verandert. En vervolgens gaan we ook anders kijken naar zijn lerares, en naar zijn ouders. Voor mijn gevoel weerspiegelt dat precies wat we dag in, dag uit doen. We kennen van niemand de volledige waarheid, dat onderdeel van ons leven is ook een soort minithriller.
“De voornaamste uitdaging in het bewerken van het theaterstuk naar een  filmscenario was om die centrale personages en situaties verder uit te werken, zodat ze het filmdoek konden vullen. We hebben extra plotelementen gecreëerd, nieuwe personages geïntroduceerd of van bijfiguren die in het stuk alleen maar genoemd werden volledige personages gemaakt. En verder hebben we alles uit de kast getrokken wat je als filmmaker kunt doen: op 35mm gefilmd, twee briljante componisten een filmscore laten schrijven – alles om het zo filmisch mogelijk te maken.”

Die score valt op: er is orgelmuziek, die het drama iets sacraals meegeeft, en pompende percussie die voor energie zorgt maar ook het gevoel opwekt dat er een krachtmeting ophanden is. “Ik heb de score voor deze film wat anders aangepakt dan gebruikelijk. Vaak stuur je componisten een rough cut waar al voorlopige muziek in gemonteerd is, die ook als voorbeeld dient. Maar voor deze film wilde ik muziek die recht uit de ziel van de componisten kwam. Ze hadden het script gelezen, en ik vroeg ze op basis daarvan direct te gaan spelen. Orgelmuziek en percussie waren mijn twee belangrijkste aanwijzingen. Orgelmuziek omdat ik hou van de reikwijdte, het majestueuze van een orgel, en ik denk dat het recht doet aan de grotere ideeën die in de film verwerkt zitten. Ook denk ik dat het helpt om de sfeer van de buitenwijk een beetje uit het alledaagse te trekken, meer filmisch te maken.
“Tijdens het schrijven luisterde ik veel jungle, de intensiteit van die muziek vind ik geweldig en het paste heel goed bij de scènes waarin Luce aan het rennen is. Luce is een intense jongen, en de percussiestukken helpen je om daar iets van te voelen. Die twee gedeelten werden dus geschreven voordat de componisten een seconde van de film gezien hadden. Ik gebruikte die stukken vervolgens om delen van de film vorm te geven, waarna ik dat weer aan hen gaf om de rest van de score te schrijven. Echt een hele mooie en organische samenwerking.”

Voor het spel met onze perceptie waar u het daarnet over had, is het essentieel dat de personages en situaties die we zien ambigu blijven. Hoe zorgt u daarvoor? “Die ambiguïteit zit in de structuur van het scenario – welke informatie je over elk personage krijgt en wanneer – maar het zit hem ook in de manier waarop de film is geschoten. In feite zijn de scènes heel neutraal gefilmd. Er zitten geen dingen in als een push-in op iemands gezicht met aanzwellende muziek erbij. De camera blijft heel objectief en wat je daarmee bereikt, is dat het publiek als het ware wordt gedwongen een stukje naar voren te leunen, zelf uit te vinden wat hun gevoel is over een bepaald personage.
“Hetzelfde met de muziek: we waren heel voorzichtig dat die nooit aangaf hoe je je over een bepaald personage zou moeten voelen. De muziek speelt alleen een rol in de algehele sfeer en toon van de film. Dus het is de gecombineerde kracht van het script, de stijl van de film en uiteindelijk natuurlijk het werk van de acteurs. Voor acteurs is het soms moeilijk om niet aardig gevonden te worden op het doek, maar deze film werkt niet als de acteurs vooral bezig zijn sympathie op te wekken voor hun personages. In dit geval moesten de acteurs niets anders nastreven dan waarachtigheid.”

Merkt u verschil in hoe witte en zwarte filmbezoekers op Luce reageren? “De reacties verschillen, al is het lastig om daar uitspraken over te doen, omdat er zoveel verschillende mensen zijn. Het is ook niet aan mij om me in dat gesprek te mengen, want omdat ik de film heb gemaakt denken mensen al snel dat wat ik erover zeg de finale waarheid is. Maar uiteindelijk gaat het vertellen van dit verhaal over het stellen van vragen, en ik heb ook het antwoord niet op al die vragen.
“Het is een verhaal over perspectief en perceptie, en de achtergrond die je meebrengt heeft daar enorm veel invloed op. Hoort het tot jouw perspectief dat je perfect moet zijn om in dit land te overleven, en dat de dingen niet gelijk verdeeld zijn? Dat is iets waar veel zwarte mensen elke dag mee leven, maar wat witte mensen misschien niet begrijpen. Tegelijk is er het personage van de moeder, die wil geloven dat haar liefde alleen genoeg is om haar zwarte zoon te beschermen. Ook dat is een ervaring die sommige mensen wel, en anderen niet volledig zullen begrijpen.
“Waar het om draait is het idee dat mensen gelijkwaardig zijn. We hebben een heel systeem dat is opgetuigd om mensen te ondersteunen van één bepaalde achtergrond. En in Amerika beginnen we ons nu rekenschap te geven van het feit dat, omdat dit land ingericht is voor mannen we manieren moeten vinden om gelijkheid te creëren voor vrouwen; dat omdat dit land is ingericht is voor witte mensen, we manieren moeten vinden om gelijkheid te bereiken voor zwarte mensen, en voor Mexicanen en Latino’s en andere groepen immigranten. Alle thema’s uit de film zijn zaken die in de wereld om ons heen bestaan, maar die je misschien niet ziet omdat je je niet van het hele plaatje bewust bent. Dat geldt voor iedereen die de film ziet.”