Jafar Panahi over Offside

Offside, de nieuwste film van de Iraanse regisseur Jafar Panahí, ging in première op het filmfestival van Berlijn. In het jaar 2006 wel te verstaan. Een paar maanden voordat het WK in Duitsland van start zou gaan.

Bent u een voetbalfan? "Als kind heb ik wel gevoetbald en ik ging ook vaak naar het stadion. Maar niet omdat ik zo geïnteresseerd was in voetbal, maar om wat geld te verdienen. Ik probeerde altijd wat te verkopen aan het publiek. Een echte fan wil ik mezelf niet noemen. Maar ik ga nog regelmatig naar het stadion, ook in het buitenland. Laatst, in Parijs, heb ik nog de wedstrijd Paris Saint Germain-Monaco gezien."

Dan bent u voor mij een echte fan. Hoe bent u op het verhaal gekomen? Weer uit de krant? "Zo’n acht jaar geleden was er een wedstrijd tussen Iran en Australië, die eindigde in een gelijkspel. Terug in Iran werd het elftal met enorm veel enthousiasme onthaalt. Dat is me altijd bijgebleven. Onder die menigte waren vijdfuizend vrouwen. Zelf wilde ik ook gaan. Samen met mijn familie. Maar mijn vrouw en mijn dochter mochten niet naar binnen. Net als alle andere vrouwen. Dat is later breed uitgemeten in de pers. Ik las toen een commentaar waarin stond dat zoiets ook al in het oude Griekenland was gebeurd. Ook de Griekse vrouwen mochten niet naar een sportevenement. Maar in 404 BC heeft een vrouw zich als man verkleed, om er toch bij te kunnen zijn."

Het is dus eigenlijk een Griekse tragedie? (Lachend) "Ja, maar ook een Iraanse. Er zijn werkelijk talloze vrouwen in ons land die zich verkleden als man om naar het stadion te kunnen gaan."

Heeft u deze film ook gemaakt met het oog op het aanstaande WK in Duitsland? "Natuurlijk. Ook omdat we het gevoel hadden dat het Iraanse team erin zou slagen zich te kwalificeren. Dat wisten we op een bepaalde manier. Op de dag dat Iran de eerste wedstrijd van de play offs verloor, wisten we even niet wat we moesten doen. Maar ze moesten winnen. Dat kon niet anders. Zo stond het in ons scenario. Ook dat het eerste doelpunt in de wedstrijd die we hebben opgenomen pas in de tweede helft zou vallen. Dat is precies wat er is gebeurd."

U houdt niet alleen van voetbal. U heeft er nog verstand van ook. (Lachend) "Nee, nee, ik heb een goed scenario geschreven."

Hoe heeft u die scènes in het stadion opgenomen? "Een gedeelte hebben we opgenomen tijdens een echte wedstrijd. Later hebben we er nog wat scènes bij gedraaid."

Hoe heeft u dat voor elkaar gekregen? Uit de film leren we dat vrouwen niet in het stadion worden toegelaten. Dat geldt toch ook voor actrices neem ik aan? "In Iran heb je als filmmaker nu eenmaal problemen waar je mee om moet zien te gaan."
(Lange stilte)

Dat is een wel héél diplomatiek antwoord. "Als ik aan een film ga beginnen moet ik een heel scala aan problemen onder ogen zien. Om toestemming te krijgen de film te maken, heb ik de naam van een crewlid gebruikt. Het scenario stond op naam van mijn assistent. Niemand wist dat ik de regisseur zou zijn. Daar kwamen ze pas achter toen de film al af was. Toen was het al te laat."

Ik heb begrepen dat u nog altijd geen toestemming heeft gekregen deze film in Iran te distribueren. "Dat klopt. Maar hij is wel te zien geweest op het Fajr Film Festival in Teheran. Het was voor het eerst in tien jaar dat daar een film van mij werd vertoond. Dat was al sinds The White Balloon niet meer gebeurd. Ik blijf hopen."

Maar het moet pijn doen. Deze film is toch gemaakt voor een Iraans publiek? "Ik hoop inderdaad dat mijn landgenoten de kans krijgen deze film te zien. Dat zal ook wel gebeuren denk ik. Al mijn films worden verspreid via dvd’s, video’s of de satelliet. Die dvd’s worden in het buitenland gemaakt en dan ons land binnengesmokkeld. Het publiek weet wie ik ben en welke verhalen ik te vertellen heb."

U bent waarschijnlijk een van de weinige regisseurs die blij is dat zijn films door piraten wordt gekopieerd. (Lachend) "Ik heb zelfs een paar keer mijn eigen films op dvd en video gekocht. Ik was nieuwsgierig naar de kwaliteit."

U zegt altijd dat u geen politieke films maakt en geen politieke filmmaker bent. Ik ga er vanuit dat u dat ook nu weer zult zeggen. "Ja."

Behalve politiek voelt de film ook aan als een komedie. Zeker de scène in de toiletten. Zullen de Iraniërs dat ook zo zien? "Het is een donkere, zwarte komedie. Het viel me op dat het publiek bleef lachen. Maar ik weet zeker dat ze voelen dat er een bittere kern in zit. Dat zal in Iran niet veel anders zal zijn."

U zegt een donkere, zwarte komedie. Maar het einde, als iedereen op de straat feestviert, is toch optimistisch. "Ik kon die vrouwen niet in de gevangenis laten zetten. Ik wilde de film niet zo laten aflopen. Dus heb ik het maar helemaal omgedraaid en er een soort nationaal feest van gemaakt. Maar het lied dat je op het einde hoort, dat een beetje op een volkslied lijkt, heeft een speciale betekenis. Zestig jaar geleden werd Iran bezet door een buitenlandse macht. Een dichter die zag hoe slecht die buitenlandse troepen onze mensen behandelden, heeft toen die tekst geschreven. Het is geen lied met een specifieke betekenis. Het is ook niet gekant tegen een bepaald politiek systeem. Maar er is later een volkslied gekomen dat de monarchie bezong. Daarna kwam er een hymne over de revolutie. Dit gaat over de mensen, over de gewone mensen van Iran. Vandaar dat ik het heb gebruikt."

Het einde is ook optimistisch omdat de meisjes proberen weg te rennen voor de soldaten. Alsof ze helemaal niet bang zijn. "In Iran moet je het leger in als je achttien bent. Mijn zoon moet binnenkort ook. Dan is het logisch dat de mensen geen angst voor hen hebben. De soldaten, de mensen, we zijn allemaal gelijk."