The White Balloon

De zevenjarige Razieh wil een mollige witte vis hebben, die ze op de markt heeft gezien. De 85 minuten die de Iraanse film The White Balloon duurt doen verslag van haar soms wanhopige pogingen om die vis te pakken te krijgen. Het zijn tevens de laatste 85 minuten van het jaar, die we via de belevingswereld van Razieh meemaken.

De eerste lange speelfilm van de Iraanse regisseur Jafar Panahi kwam tot stand in samenspraak met zijn leermeester Abbas Kiarostami. Panahi, die Kiarostami assisteerde bij diens Through the Olive Trees, luisterde vaak naar verhalen die Kiarostami hem tussen de opnamen door in de auto vertelde. Op een dag besloot hij Kiarostami een verhaal te vertellen, het verhaal van The White Balloon. Kiarostami zette het verhaal om in een bruikbaar scenario en Panahi kon beginnen.

Het verhaal van The White Balloon is simpel. Ook het aantal personages is gering en overzichtelijk gehouden. Gaandeweg de film merken we dat de belangrijkste personen al in het eerste kwartier zijn geïtroduceerd. Als de film begint zien we Razieh’s moeder in de drukke straten van Teheran, op zoek naar Razieh die haar is ontglipt. We zien ook een Afghaanse jongen die ballonnen verkoopt, en terloops rijdt een legerwagen voorbij waaruit een soldaat stapt. Als de moeder Razieh heeft gevonden zet ze er flink de pas in, naar huis. Onderweg moeten ze langs een groep mannen zien te komen, die zich laten vermaken door slangenbezweerders.

Eenmaal thuis begint het verhaal eigenlijk pas echt. Razieh heeft op de markt haar hart verpand aan een mooie witte vis, die ze koste wat het kost wil hebben. Na flink wat gezeur en tranen lukt het dankzij de hulp van haar broertje om geld los te krijgen. Razieh vliegt er vandoor, om de vis te gaan halen. Het wordt echter een race tegen de klok om vóórdat het nieuwe jaar begint de vis in haar bezit te krijgen.

Kinderfilms
De meeste Iraanse films die in het Westen succesvol zijn zijn kinderfilms: Waar staat het huis van mijn vriend? van Abbas Kiarostami, Bashu van Bahram Beizai en The Runner van Amir Naderi bijvoorbeeld. Er wordt in het Westen wel gesuggereerd dat alleen kinderfilms de mogelijkheid bieden voor Iraanse filmers om zich te uiten en hun maatschappelijke betrokkenheid te tonen.

Het is een feit dat de Farabi Film Foundation, een onderdeel van het Ministerie van Cultuur, alle films die in Iran worden gemaakt van begin tot eind controleert. Er mag geen politiek in de film, geen seks, de vrouwen moeten correct zijn gekleed en er mag geen kritisch geluid tegen de islam te horen zijn. Het is echter niet zo dat Iraanse regisseurs louter vanwege deze censuur hun toevlucht zoeken tot de kinderfilm. De kinderfilms ondergaan die censuur natuurlijk ook. Bovendien maakten bijvoorbeeld de drie genoemde regisseurs vóór de Islamitische Revolutie al kinderfilms. Maar ook andere films, en dat doen ze nu nog steeds. Het lijkt erop dat Iraanse regisseurs die kinderfilms als een van hun aandachtspunten hebben gekozen in het buitenland in de smaak vallen.

Panahi zou in de toekomst wel eens aan het rijtje Kiarostami, Beizai en Naderi kunnen worden toegevoegd. The White Balloon is een ontroerend en goed gefilmd verhaal, hoewel het middenstuk iets te lang is. Vooral de acteerprestaties vallen op. Panahi zoekt zijn acteurs op een opmerkelijke manier. Hij stelt zich een personage heel goed voor en zoekt hem of haar, als hij aan een niet-professionele acteur denkt, vervolgens op straat. Hierbij gaat hij volledig op zijn gevoel af. Hij is ervan overtuigd dat er maar één rondloopt die die rol kan spelen en hij vertrouwt erop dat hij hem of haar zal vinden. Het resultaat in The White Balloon is verbluffend spontaan en natuurlijk.

Maatschappelijk betrokken
De oplettende kijker kan in The White Balloon ook een film zien waaruit een maatschappelijke betrokkenheid spreekt. Razieh maakt kennis met slangenbezweerders, een soldaat uit een ander deel van het land en een Afghaanse vluchteling. De slangenbezweerders, hindoestanen, doen verwoede pogingen nog wat geld te verdienen voordat het feest van het nieuwe jaar losbarst. De soldaat, een vreemde in Teheran, kan gedurende de feestdagen niet naar zijn familie, omdat hij het geld voor de reis en de kadootjes niet heeft. En de belangrijkste redder in de nood voor Razieh is – niet toevallig – een Afghaans jongetje, ook een vreemdeling, die zich in leven houdt door ballonnen te verkopen.

De belangrijkste personages die Razieh op haar weg ontmoet, zijn vreemdelingen in de stad, of in het land. In de laatste scène, als het moment van de jaarwisseling aanbreekt en iedereen zich binnenshuis ophoudt, blijft de Afghaanse jongen alleen achter op straat, met in zijn hand een overgebleven witte ballon. Een scène die onderstreept dat kinderfilms, films waarin kinderen centraal staan, niet alleen voor kinderen worden gemaakt.