David Verbeek over Shanghai Trance

De woeste zee

David Verbeek

David Verbeek woonde twee jaar in Shanghai om daar Shanghai Trance te maken. "Eén week na mijn afstuderen van de Filmacademie verhuizen om daar een film te maken in een andere stad, een andere cultuur, in de moeilijkste taal die er is en in de moeilijkste filmische vorm die er is: dat was belachelijk ambitieus." Belachelijk ambitieus en een formidabele prestatie. Een groot talent.

Shanghai Trance is een mozaïekverhaal over drie liefdesgeschiedenissen dat laat zien hoe de stad ingrijpt in de levens van zijn bewoners. De stad geeft leven in de vorm van succes maar hij neemt datzelfde leven ook weer weg door mensen uit elkaar te halen. Doordat de een meer gaat verdienen en verhuist naar een verafgelegen beter deel van de stad. Of gewoon door ze op te gebruiken. Weinig dialoog want de prachtig gecomponeerde beelden zeggen genoeg.

Je bent weer in Azië bezig. Was je daar na Shanghai Trance niet even helemaal klaar mee? "Nee. Hoewel ik niet de regisseur wil zijn die alleen geassocieerd wordt met Azië en een soort Azië-fetish lijkt te hebben. Maar het is wel zo dat het mij erg interesseert hoe het daar gaat. En ik wil mijn ervaringen daar niet weggooien. Ik spreek nu half Chinees. Als ik nu na één film dat hoofdstuk afsluit en die mensen nooit meer zie, dan heb ik daar niet veel aan gehad. Ik zit in een moeilijke fase. Ik kan niet kiezen tussen hier en daar. Daar de energie, hier mijn thuis. Dus het gaat op en neer."

Wat ga je daar doen? "Ik ga een korte film maken over gigolo’s. Maar het is nog onzeker of ik dat in Tokio of in Shanghai ga doen. Het fenomeen komt uit Tokio, daar heb je de hostboys in de clubs waar rijke vrouwen veel geld voor betalen. Niet voor seks maar voor aandacht en het samen drinken. Alleen, het begint nu ook in China op te komen. En omdat ik daar veel meer contacten heb zou filmen daar veel handiger zijn. Tokio is trouwens erg duur."

Waarom een korte film? "Dat heeft een praktische reden. Mijn volgende film in het stimuleringsproject De Oversteek, Level_3, is een half jaar uitgesteld. Die gaat over professionele Quake4-gamers die de wereld rondreizen. Het verhaal zal zich afspelen tijdens een toernooi in Taipei waar ze elkaar allemaal ontmoeten. Maar dat is dus uitgesteld en het gaat bij mij heel erg kriebelen als ik zes maanden niet op een set heb gestaan. Dus verzon ik iets anders om in de tussentijd te doen. Daar kreeg ik twintigduizend euro voor, dus dat wordt een korte film. In China kun je daar een goeie korte film mee maken."

Even terug naar Shanghai Trance. Waarom vertrok je naar China? "Ik was er ooit een week voor een Lolamoviola-project en toen kwam ik een enorme energie tegen bij mensen van mijn leeftijd. Ze hadden een enorm geloof in een maakbare toekomst. Dat is wat me aanstak. Maar toen ik daar een tijdje woonde vond ik het niet meer interessant dat die Chinezen zo onder de indruk waren van hun eigen economische groei. Ik zag dat het een heel vlak enthousiasme was. En ik zag alle onderliggende problemen: de generatiekloof met de ouders, de wisselvalligheid van hun levens en hun carrières en hun relaties. Eigenlijk was het heel tragisch. Maar in China bestaat die zelfreflectie niet. Niet in de media en dus ook niet in de gesprekken met mensen. Ik kon er maar met een paar Chinezen over praten. En dat waren meestal mensen die zelf ook in het buitenland hadden gewoond."

Had je dan ook veel moeite het verhaal van de film over te brengen aan de acteurs? "Dat wisselde. Ik werkte met zes hoofdrolspelers in drie verhalen. En hun complete families. Dus ik heb met god weet hoeveel mensen gewerkt. Het was een enorm lange casting. Ik heb die mensen zelf overal vandaan gehaald want die castingindustrie is daar nog niet echt ontwikkeld. Je krijgt meestal alle mooie koppen aangeboden. Dat was het eerste probleem: om aan de castingagent over te brengen wat ik wilde. Als ik zei dat ik iemand met een introverte uitstraling zocht dan werd er wel ja geknikt maar de volgende dag kreeg ik dan nog allemaal jongens van shampooreclames. Dus ik heb veel handwerk zelf moeten doen. Ik heb letterlijk duizenden mensen gezien voor die rollen. Maar om terug te komen op je vraag: aan de acteurs hoefde ik weinig uit te leggen. Je hoeft hen niet te zeggen waar de scène over gaat. Daar zijn ze zich niet van bewust."

Nog meer problemen? "Mja. Ik praat nu alleen even over de locaties. Shanghainezen zijn sluwe geldwolven. Mochten we ergens een dag draaien voor een spotprijsje, wilden ze de volgende dag ineens veel meer geld hebben. Omdat we overlast veroorzaakten of zoiets. Onzin. Maar ze wisten dat we al één dag materiaal hadden en dat we dus wel opnieuw moésten draaien daar."

In het Filmmuseum selecteerde je voor het publiek films van Tsai Ming-liang, Antonioni en Jia Zhang-ke. In die films is de ruimte heel belangrijk. Was dat voor jou ook een reden om naar China te gaan? Omdat daar afstand en ruimte heel anders zijn dan in West-Europa? "Ik wist dat ik daar met beelden heel ver kon komen. Alle dingen waar ik het over wilde hebben waren heel goed zichtbaar. De thema’s die ik ook in Beat en de Lolamoviola-film liet zien, zijn daar in China heel erg uitvergoot. Je ziet de oude en de nieuwe stad in één shot. En je ziet de levensgrote verschillen tussen kinderen en hun ouders in één shot. Dan heb je weinig dialoog meer nodig."

Je film is flink gecensureerd. "Ja, er zijn twintig minuten uitgesneden. Sommige dingen had ik bij het draaien al vermeden: seksscènes, gescheld op de politie. Maar toen bleek dat de censor door de Olympische Spelen nog veel gevoeliger was geworden. Een tafeldansend meisje mocht niet meer, geen beelden van te kleine appartementen, geen beelden waarin te zien was dat de stad niet helemaal schoon was. De Chinezen weten dat zelf ook wel. Als ze een film écht willen zien, en 99 procent van de mensen ziet een film trouwens zo, dan gaan ze illegale dvd’s kopen."

Je ziet dat niet als zelfcensuur? "Nee. Naakt was helemaal niet nodig voor de film. Trouwens, bij het maken van een film sluit je altijd compromissen. Je kijkt waar je bent en met wie je bent. Als Nederlandse acteurs zich vrij voelen om op de set een beetje te gaan liggen neuken dan is dat prima. Maar in China heb je te maken met preutsheid en dat moet je respecteren. Kijk, je kunt veel doen als regisseur maar je bent geen god. Uiteindelijk is een film heel erg afhankelijk van de energie die ontstaat op de set. Het is een soort muziek maken. Als iemand ineens wat harder gaat spelen dan ga je daarin mee."

Hoe hou je dan in een vreemde cultuur de toon en het ritme van de film vast? "Door bepaalde dingen wel toe te laten en andere niet. In het begin van een productie hoor je jezelf vaak ‘nee’ zeggen. Maar na een tijdje weet een crew met welke ideeën ze wel en niet moeten aankomen. En dan komen ook de goeie ideeën. Film maken is met je zeilbootje een woeste zee bevaren waarvan je de golven niet zelf maakt."

Waar gaat het heen met jou? "Op het Filmfestival Rotterdam onderzoeken ze elk jaar wat de ‘cinema of the nearby future’ is. Dat houdt mij ook bezig. Ik zoek een nieuwe beeldtaal bij nieuwe onderwerpen. Voor Level_3 zoek ik een beeldtaal die rekening houdt met het feit dat voor veel jongeren een groot deel van hun leven digitaal is: Second Life, online chats, games, sms. De film gaat over een groep jongeren die veel tijd doorbrengen in een virtuele wereld. Zelfs hun emotionele ontwikkeling speelt zich voor een deel af in die virtuele wereld. Maar hoe heeft dat nou precies te maken het echte leven? Dat weet niemand."