Anna Magnani

De ‘echtste van alle actrices’ werd ze genoemd. In Filmhuis Den Haag is vanwege de honderdste geboortedag van Anna Magnani een retrospectief te zien van de Italiaanse actrice. “In twee uur met Magnani komt alles voorbij.”

Het verhaal wil dat toen Roberto Rossellini van Ingrid Bergman het telegram ontving dat ze uit Hollywood naar Parijs was gekomen om zich aan zijn zijde te voegen, hij net met zijn minnares Anna Magnani aan het diner zat in een hotel. De portier fluisterde de naam van de afzender in Rossellini’s oor. Die probeerde het telegram ongemerkt in het borstzakje te laten glijden, maar vergeefs. Magnani zag het, stond op, pakte haar bord en kieperde het over Rossellini’s hoofd. In de biografie van Roberto Rossellini is het soep, in de biografie van Ingrid Bergman gaat het om spaghetti. Hoe dan ook, het druipt, en het komt niet meer goed.

Tja. Wie verkiest nu de brave, blonde, best saaie Bergman boven Anna Magnani, dacht destijds niet alleen Anna Magnani. De sensuele Italiaanse actrice had al een aardige internationale reputatie opgebouwd: de bulderende lach, hese stem, ogen als schitterlichten met daaromheen donkere schaduwen, scherpe frons, machtige heupen, brede boezem. Geen typische filmschoonheid, maar echt veel tijd om daar bij stil te staan gaf ze je niet.

Smeken
“In twee uur met Magnani komt alles voorbij”, schetste Rosselini zelf het temperament van zijn ex-geliefde, “zomer, winter, tederheid, woede, jaloezie, ruzie, scheiding, afscheid, tranen, berouw, vergiffenis, extase en dan weer wantrouwen, woede, klappen.”

Dan mag je als minnaar misschien naar meer zelfbeheersing gaan verlangen, de Italiaanse film voer wel bij Magnani’s hyperemotionaliteit. Niet alleen Rossellini’s tweeluik L’amore dat op haar smeken, tieren, fluisteren en stralen geschreven was, ook zijn beroemdste film Roma citta aperta waarin een veel ingetogener maar niet minder gedreven Magnani gestalte gaf aan Pina, de vrouw van een Italiaanse verzetsman. Het was een kleine rol maar haar sterfscène geldt nog steeds als een van de beroemdste sterfscènes uit de filmgeschiedenis. Magnani/Pina rukt zich los van de Duitse soldaten die haar vasthouden, geeft een flinke trap tegen een van de schenen, en rent achter de legertruck aan die haar minnaar wegvoert. “Francesco! Francesco!” Zie die wanhopig rennende vrouw na twee schoten neerploffen op de keien en je begrijpt dat de door de oorlog getergde omstanders de als Duitse soldaten verklede figuranten te lijf gingen.

Hete zomer
De wisseling van de wacht bij Rossellini bleek voor Magnani overigens beter uit te pakken dan voor Ingrid Bergman wier Rossellini-films toch tot de meer obscure van haar carrière behoren. Van Magnani moest na haar veertigste het beste nog komen. In 1951 speelt ze in Bellissima van Luchino Visconti. Magnani is onvergetelijk als de driftige, ratelende Maddalena, die in een te hete, stoffige zomer in een uitgestorven Rome haar verlegen zevenjarig dochtertje naar filmset en audities drijft, haar aan spraak- en danslessen zet, studiomedewerkers omkoopt, en lang niet wil inzien dat het meisje geen ster is.

Na Bellissima krijgt Magnani ook buitenlandse rollen aangeboden zoals die van de Commedia dell’Arte-actrice Camille die in Jean Renoir’s theatrale The Golden Coach met haar troep in een theater in de nieuwe wereld belandt. Een veel meer ironische Magnani speelt de spil van het gezelschap, Camille, die het hof wordt gemaakt door drie vrijers, maar als de aanbeden Columbine leeft voor het publiek.

Magnani wint dan een Oscar voor haar rol van Serafina, de Siciliaanse weduwe in Louisiana die in The Rose Tattoo na de dood van haar man haar huis en kamerjas niet meer uit kan komen tot vrachtwagenchauffeur Burt Lancaster zich over haar ontfermt. De rol werd op Magnani’s lijf geschreven door vriend en schrijver Tennesee Williams.

IJdelheid was de actrice vreemd. “Laat mijn rimpels met rust”, zei ze ooit tegen een grimeur. “Ik heb er te lang over gedaan om ze te verdienen.” Later in haar carrière kreeg Magnani ook last van het type van de volksvrouw; de geslagen hoeren en moeders die ze steeds weer moest spelen. In Mamma Roma van Pier Paolo Pasolini, haar laatste grote rol, komen beide stereotypes samen. Magnani speelt ‘Mamma Roma’, een hoer die met haar zoon verhuist naar een andere buurt en marktkoopvrouw wordt om hem een betere toekomst te geven. Pasolini schreef de tragedie speciaal voor Magnani om haar vervolgens voor de voeten te werpen dat ze teveel ‘Anna Magnani’ spéelde, en te weinig ‘Mamma Roma’ wás. Zo’n vijftig jaar later is dat bezwaar verdampt.

Dijen
Zou een nieuwe Magnani gemakkelijk te vinden zijn? Het valt te betwijfelen. Hysterie is uit de mode, zeker voor vrouwen die de vijftig zijn gepasseerd. Zie hoe Meryl Streep in The Devil Wears Prada acteert met haar mondhoeken, en Emma Thompson in Brideshead Revisited niet eens meer met haar ogen knippert. Hoe Nicole Kidman al op haar veertigste een wassen beeld schijnt. Nog steeds hysterisch, die vrouwen, maar meer implosief dan explosief. Bovendien zijn ze puur geest geworden; ze staan aan de top maar borsten, buik en billen zijn ze kwijt. Als Meryl Streep in Mamma Mia! dat lichaam ineens toch weer moet laten zien, oogt het ook wat potsierlijk. Wat doe je daar eigenlijk mee, met dat lijf? Gelukkig dat er danspasjes zijn om die vergeten armen en benen richting te geven.

Nee, dan Magnani. Ga zien hoe ze zich als een kat uitstrekt in Nella citta l’inferno, hoe ze paradeert in haar onderjurk en met trillende bovenarmen en ronde heupen. “Mamma mia! Mamma mia!“, roept ze keer op keer in Mamma Roma, kreten van plezier terwijl ze met haar vijftienjarige zoon door de kamer walst en haar dijen stoot tegen de tafel. Haar personages mogen slachtoffers zijn, haar lichaam vertelt iets anders.

‘Magnani is niet meer actrice dan wij allemaal’, schreef Pauline Kael na het zien van The Golden Coach. ‘Ze is de echtste aller actrices.’ Vijftig jaar later is die kwaliteit niet gedateerd, integendeel, die is alleen maar toegenomen. Magnani wijst je erop dat in die halve eeuw korset en schaamte in ere zijn hersteld.

Anna Magnani retrospectief | 9 oktober t/m 4 november 2008 | Filmhuis Den Haag