Alex Pritz over The Territory

Vier jaar werkte filmmaker Alex Pritz aan zijn portret van de Uru-eu-wau-wau, een kleine inheemse gemeenschap die strijd voert tegen de verwoesting van hun leefgebied in de westelijke Amazone. “Het woud redden kan best. Maar het vergt politieke daadkracht en economische hervormingen.”

Heeft hij zijn leven in dienst van de goede zaak gesteld? De Amerikaanse documentairemaker Alex Pritz knikt. “Zo kan je dat wel stellen. Er is ook nogal wat om voor te strijden, natuurlijk. Klimaatverandering, de verdrukking van inheemse volken.”

Toen hij biomedische wetenschappen studeerde, hadden die onderwerpen  al zijn interesse. “Maar tijdens een werkbezoek in Nairobi werd mijn activisme écht aangewakkerd. We leerden er hoe je beeldmateriaal inzet tegen stropers en illegale boskap en ineens viel het kwartje: wat ik mensen hier leer, kan ik ook zelf in de praktijk brengen.”

Sindsdien bouwt Pritz aan een filmcarrière, waarin hij de ontregelde band tussen mens en natuur in beeld brengt. De veelzijdige maker deed onder meer het camerawerk voor The First Wave (2021), een documentaire over de hectiek van de eerste corona-weken, en When Lambs Become Lions (2018), waarvoor hij in Kenia zowel ivoorstropers als de park rangers die hen proberen tegen te houden volgde. Ook richtte Pritz het mediaplatform Documist op, waarmee hij samen met gelijkgestemde filmmakers de grens tussen journalistiek en documentaire onderzoekt.

Onontdekt
The Territory is zijn lange regiedebuut. Een unieke kijk in de wereld van de Uru-eu-wau-wau, een inheemse gemeenschap in het westelijk Amazonegebied van Brazilië, van wie het leefgebied bedreigd wordt door boeren die illegaal oerwoud kappen om het als landbouwgrond te gebruiken. Pritz werkte er vier jaar lang aan: eerst met een kleine, onafhankelijke crew, daarna met de hulp van Darren Aronofsky’s productiemaatschappij Protozoa, die garant stond voor de productie toen de corona-pandemie filmen onmogelijk maakte.

Via Zoom vertelt Pritz over zijn eerste kennismaking met de Uru-eu-wau-wau. Een ontmoeting die door de 72-jarige klimaatactivist Neidinha Bandeira werd geïnitieerd. “Ik las een artikel over haar werk en hoe ze al meer dan vijftig jaar bezig is met het waarborgen van inheemse landrechten. Ik was al van plan haar op te zoeken toen Bolsonaro tijdens zijn presidentscampagne inheemse gemeenschappen tot de vijand verklaarde. Een unieke uitspraak, want ondanks de vele illegale bedreigingen is de bescherming van het regenwoud in Brazilië best goed geregeld. Er is wetgeving, een speciale politie-eenheid. Maar Bolsonaro wilde dat allemaal afschaffen. Als hij aan de macht komt, mailde ik Neidinha, ga je het moeilijk krijgen en die strijd wil ik in beeld brengen.”

Met een kleine crew vloog Pritz in 2018 naar Rondônia, het gebied waar Neidinha actief is. “Tijdens ons eerste bezoek bracht ze ons al in contact met de Uru-eu-wau-wau. Dat is eigenlijk je onderwerp, zei ze, toen we bij ze aankwamen. Vervolgens ben ik met ze gaan praten. Het is een heel bijzondere gemeenschap die lange tijd ‘onontdekt’ was en pas met de Braziliaanse overheid in contact kwam toen die er in de jaren tachtig een uitgebreid wegennet aanlegde. Sindsdien is er sporadisch contact met de mensen uit de buurt, vooral dankzij de jongere generaties die zich steeds meer aan het moderne leven aanpassen.”

Drones
The Territory laat zien hoe de Uru-eu-wau-wau op allerlei manieren bedreigd worden: overgebrachte ziektes hebben de gemeenschap in veertig jaar tijd doen slinken van tweeduizend naar zo’n 180 leden. Daarbij wordt hun leefgebied met de minuut kleiner: met een terugkerende landkaart van Rondônia toont Pritz hoe de Amazone overwoekerd raakt door snelwegen en geroofde landbouwgrond. “Dat de lokale politiek uit economische overwegingen een oogje toeknijpt bij de handhaving van hun rechten, helpt natuurlijk ook niet. En dat gebeurt sinds Bolsonaro aan de macht is steeds vaker.”

Maar er is hoop. “De wortels van de verwoesting van het Amazone-gebied zijn diep en lang, maar die van de strijd daartegen ook.” Tijdens het maken van The Territory werd de twintigjarige Bitaté gekozen als het stamhoofd van de Uru-eu-wau-wau. Onder zijn leiding, en met hulp van Neidinha, zette de gemeenschap een mediateam op, dat door middel van drones en verborgen camera’s het regenwoud in de gaten houdt. The Territory laat zien dat deze aanpak werkte, zodat zelfs bij de regeringsgezinde media van Brazilië anders over het conflict werd gerapporteerd.

Pritz was onder de indruk van deze tactiek. “Met landmeters brachten ze nauwkeurig de houtkap in kaart en met cameraatjes volgden ze in real time boeren die zich er illegaal vestigden.” Toen de grenzen zich door de corona-pandemie sloten, maakte de filmmaker zelf ook gebruik van het team. Lachend: “We stuurden een shot list van wat we wilden en kregen vervolgens totaal andere beelden terug. Dat heeft de film wel veranderd: ik begon met een objectieve, registrerende stijl, maar de beelden die de Uru-eu-wau-wau maakten waren rauw en intiem. Een manier van filmen die de urgentie van het conflict onderstreept.”

Indringers
Opvallend aan de documentaire is dat daarin ook de kant van de invallende boeren belicht wordt. “De natuurlijke reflex is om die kleine Amazone-gemeenschap tegen de grote, boosaardige zakenwereld te zetten. Maar Bitaté drukte me al bij de eerste ontmoeting op het hart dat als je echt iets over dit conflict wilt zeggen, je ook het perspectief van de indringers moet belichten. Dat zijn vaak arme mensen voor wie illegale landbouw hun laatste redmiddel is. Wanhopige mensen, die er door de retoriek van extreem-rechts van overtuigd raakten dat andere arme mensen de vijand zijn.”

Het was moeilijk het vertrouwen te winnen van deze boeren. “Wat ze doen is in feite illegaal. Ze nemen stukken oerwoud en claimen die voor zichzelf. Hun redenering is: het wordt niet gebruikt en daarom kunnen we het pakken.” Dat ze ermee wegkomen, komt volgens Pritz doordat de overheid er niet op handhaaft. “Officieel is er beleid, maar onder Bolsonaro zijn de budgetten van de milieupolitie zo geslonken, dat die niet eens benzine kunnen betalen. Zo wassen ze hun handen in onschuld, terwijl wetten overtreden worden en het regenwoud en zijn bewoners steeds verder in de verdrukking komen.”

De bestrijding van dit probleem is tweeledig, benadrukt Pritz. “Aan de ene kant moet er vanuit de overheid strenger worden opgetreden. In de film volgen we Martins, die nietsontziend het bos intrekt en het voor zichzelf claimt. Dat hij af en toe een vingertik krijgt, doet hem niets. Tegen die types moet gewoon hard worden opgetreden. Maar we kwamen ook in contact met Sergio, die zich ook illegaal vestigde in Rondônia. Dat het klimaat het moeilijk heeft, ziet hij ook wel. En als hij een bestaan kan opbouwen zonder boskap en verwoesting, staat hij daarvoor open. Om de wereld te redden moeten we deze Sergio’s een perspectief bieden. Maar dat vergt politieke daadkracht en economische hervormingen.”

Morele leiders
Bij die bewustwording is een belangrijke taak weggelegd voor documentaires, meent Pritz. “Daarom heb ik zelf naar de camera gegrepen, in plaats van klimaatwetenschapper te worden. We kennen de cijfers over de klimaatcrisis na meer dan vijftig jaar wel. Lees de rapporten en literatuur uit de jaren zeventig er maar op na. Maar hoe we ons nou precies tot de natuur moeten verhouden, weten we nog steeds niet.”

Wat we volgens Pritz missen zijn de morele en ethische leiders die ons uit de crisis kunnen helpen. “En die zullen uit de inheemse bevolkingen komen. Daar ben ik absoluut van overtuigd. Die staan op dit moment aan de frontlinie en gooien hun leven in de strijd. Zij kennen de existentiële noodzaak en bezitten al generaties lang kennis over wat het betekent om in evenwicht met de natuur te leven. Kijk naar hoe Bitaté zich in deze film manifesteert: nog maar twintig jaar en nu al zo’n pragmatische leider. Van dat soort jongens zijn er alleen al in de Amazone honderden en daar moet de camera op gericht worden, voordat het echt te laat is.”