R.M.N.

Cristian Mungiu graaft diep onder het oppervlak van een Roemeense gemeenschap, waar de komst van drie Sri Lankanen tot spanningen leidt.

Wat je het westen noemt, hangt af van hoe ver je oostwaarts staat. En het hangt af van of je het met een hoofdletter schrijft of niet. Het door Cristian Mungiu geschreven en geregisseerde R.M.N. is een film over de lokroep van het Westen. Maar ook over de tegenreactie op die lokroep in de vorm van nationalisme, volledig terug van nooit helemaal weggeweest. En over de perceptie en definitie van die termen.

De film begint in een slachthuis in Duitsland, waar Matthias (Marin Grigore) een belediging beantwoordt met een kopstoot en de benen neemt. Hij keert terug naar zijn thuis in Roemenië, een dorp ingeklemd tussen de bergen, waar hij een vrouw en kind heeft. En een nooit afgesloten affaire met Csilla (Judith State), baas van de plaatselijke bakkerij. Een gemeenschap waar de mensen elkaar kennen en voor het slachten van een varken iedereen een borrel drinkt, inclusief het varken.

Maar het is een gemeenschap waar de kleur uit lijkt gezogen. Ook letterlijk: de hele film baadt in een ijzig grijsblauw. Veel inwoners van het dorp zijn westwaarts getrokken om werk te zoeken in Duitsland of Italië. Om de uitgeholde gemeenschap op gang te houden, zoekt men buitenlandse werknemers voor wie Roemenië al die belofte van het Westen vertegenwoordigt. Van betere lonen en leefomstandigheden.

De komst van drie Sri Lankanen leidt tot spanningen. Terwijl de sneeuw in steeds dikkere lagen op de takken ligt, uiten de dorpsbewoners hun als zorgen verpakte racisme. Want nee, we hebben heus niets tegen die buitenlanders, maar ze hebben nu eenmaal andere hygiënenormen en nu raken ze ons brood aan. Maar dat is slechts één aspect van R.M.N.; de films van Mungiu (Beyond the Hills, 2012; Bacalaureat, 2016) zijn gelaagde studies die raken aan een veelvormige kluwen van sociaal-economische factoren.

Die kluwen klit in R.M.N. samen in een hectische buurtbijeenkomst in het cultureel centrum. In een bijna twintig minuten durend onafgebroken en enorm gelaagd shot, golft het ressentiment van de dorpsbewoners naar buiten, maar ook de wirwar aan vooroordelen, misvattingen en muizenissen die daaronder ligt. Alles komt voorbij in die twintig minuten, van het verdwijnen van werkgelegenheid tot de slinkende berenpopulatie en de absurdistische wereld van Europese subsidiepotjes.

De verhaallijn van Matthias lijkt enigszins onthecht door de gebeurtenissen in het dorp heen te lopen. Hij spreekt zich niet uit over de Sri Lankanen. In plaats daarvan knoopt hij opnieuw een relatie aan met Csilla. Neemt hij zijn zoontje mee het bos in en het meer op om hem te leren voor zichzelf te kunnen zorgen als een ‘echte’ man.

Maar ook Matthias kan zich niet onttrekken aan de veelduidige wisselwerking van elementen die doorwerken in de identiteit van deze gemeenschap en het individu daarbinnen. Zoals een MRI-scan (waarnaar de titel verwijst en die een personage in de film ondergaat) luid zoemend je hersenen in plakjes uitleest, graaft Mungiu steeds meer lagen af van die complexe interactie tussen het individu en het collectief. In de geest van deconstructiefilosoof Jacques Derrida keert hij daarbij alles wat hij tegenkomt binnenstebuiten.

“Hunnen, Avaren, Mongolen, Ottomanen, Russen, Hongaren”, somt iemand de vele volkeren op die door de eeuwen heen hebben geleefd op het grondgebied dat nu Roemenië heet. Dat nationalisme uitgerekend hier wortelschiet, toont wellicht vooral dat het vaak een antwoord is op het verlangen om binnen een steeds grotere en chaotischer wereld een onwrikbare kern te definiëren en die met alle gevolgen van dien te verdedigen. Op de intrinsiek menselijke behoefte aan een identiteit als een uit één stuk gehouwen bouwwerk. Een bouwwerk dat rust op de ongemakkelijke waarheid dat we ons nu eenmaal definiëren door ons van anderen te onderscheiden.

Elke identiteit, individueel of nationaal, is deels mythe. Niet voor niets situeert Mungiu zijn film in Transsylvanië, de regio in het westen van Roemenië die door de geschiedenis heen talloze malen van ‘eigenaar’ wisselde. Maar vooral ook de regio die dankzij Bram Stokers Dracula een plek werd waarvan de identiteit en perceptie deels berust op fictie en die daarmee zijn eigen specifieke grenzen ontstijgt. Het vergrootglas dat R.M.N. legt op deze gemeenschap in Roemenië is daarmee evengoed een spiegel.