Alain Guiraudie over Rester vertical

De nieuwe film van Alain Guiraudie (L’inconnu du lac) neemt ons mee naar een mythische tussenwereld in het leven van een seksueel onderzoekende filmmaker: “Het liefst creëer ik een atmosfeer die je het gevoel geeft buiten de tijd te staan.”

Verrassing voor liefhebbers van Alain Guiraudie’s broeierige moordmysterie L’inconnu du lac: opvolger Rester vertical waar drie jaar lang met spanning naar werd uitgekeken, is geen herhaling van Guiraudie’s succesthriller over de homoscruisescene.

Hij wilde iets maken dat nou eens geen vergelijkingen met Hitchcock, Bergman of Passolini zou oproepen, vertelde Guiraudie vorig jaar in Cannes, maar iets wat alleen maar Guiraudiaans genoemd kon worden.

Ondanks het succes van L’inconnu du lac zaten er de dag na de vertoning in Cannes slechts twee journalisten aan tafel en dat verbaasde niet. Rester vertical is een volstrekt eigenzinnige film, samen met Toni Erdmann de meest avontuurlijke, gedurfde film in de competitie. Een seksuele reis langs mannen en vrouwen, een nostalgische trip naar een tijd dat mensen en dieren meer met elkaar verbonden waren – "mijn moeder sliep soms net als het hoofdpersonage tussen de schapen" – maar ook een meer abstracte, dromerige zoektocht naar een connectie, naar god misschien, naar anderen. "Mijn films moeten altijd iets dromerigs hebben, het liefst laat ik de plot achterwege en creëer ik een atmosfeer die je het gevoel geeft buiten de tijd te staan."

Alter-ego
Hoofdpersoon Léo is een filmmaker met een schitterende, gebeeldhouwde kop (in werkelijkheid dat van acteur Damien Bonnard). Hij heeft een even afstandelijk als intens temperament – dat laatste kun je overigens alleen vermoeden. Net als de vraag of hij wel of niet Guiraudie’s alter-ego op het scherm is. Zo is alles in de film ambigue. Zonder zichtbare emotie trekt hij door een landschap dat duidelijk Frans is, maar evengoed een abstracter mythisch landschap voor zou kunnen stellen. Rotsachtig en oer maar ook stedelijk en eigentijds. Het deed me denken aan Doris Lessings roman The Cleft (2007), een boek zonder plot of sentiment, over een soort pre-mensen die struikelend bezig zijn mensen te worden.

Je zou ook kunnen zeggen dat dit het landschap van Guiraudie’s geest is, voor het verhaal helemaal klaar is. Waar de personages vorm beginnen te krijgen terwijl Guiraudie en dus ook de personages deels uit frustratie over de trage voortgang, deels om te ontsnappen aan de druk om een scenario af te leveren, hun toevlucht nemen tot seks. Want seks is er altijd. Geen ontkomen aan.

Langs de kant van de weg ontmoet Léo in de eerste scène een Adonisfiguur en gaat met een licht dreigende houding meteen veel te dicht bij hem staan, en vraagt of de jongen misschien in zijn nieuwe film wil spelen. De film zorgt vanaf dat eerste moment voor een subtiele spanning die Guiraudie tot het einde toe volhoudt: nooit weten we of Léo de wolf of het schaap is. Dat is geen willekeurige vergelijking: Guiraudie laat meerdere keren wolven en schapen voorbijtrekken. Misschien is Léo wel wolf en schaap tegelijk.

Léo is zoekende. Naar inspiratie voor het scenario dat maar niet geschreven wil worden, en waarvan hij bellend met z’n uitgever steeds de deadline uitstelt tot dan toch echt de voorschotten op zijn. Maar tegelijk naar iets fundamentelers. Een leven, een zin. "We weten niet wat zijn doel is, we weten niet wat zijn richting is", zegt Guiraudie. "Hij is iemand die voortdurend van gedachten verandert."

Hij ontmoet een herderin, Marie, ze neuken en even later is hij vader, na een van de meest frontaal gefilmde bevallingsscènes die we ooit hebben gezien. Mijn collega vroeg Guiraudie of het hem verbaasd had dat sommige mensen in de zaal een beetje misselijk werden van die bevalling. "Grappig," zei Guiraudie, "mensen zeggen altijd dat andere mensen misselijk worden van iets in een film, nooit zijzelf. Hoe dan ook, die scène moest zo gefilmd worden. Zo bruut en gewelddadig in zekere zin. Ik wilde laten zien hoe dit kleine monster uit de baarmoeder tevoorschijn kwam. Het is een klein monster. Tegelijk is het een mens en maakt hij deel uit van onze soort."

Natuurgenezer
Nog iets wat een paradox lijkt en waarvan dan weer het ene, dan weer het andere tijdens het kijken in je hoofd de aandacht opeist. Rester vertical wil evenzeer sprookjesachtig als realistisch zijn en moet volgens Guiraudie zelfs associaties met een onderbewustzijn oproepen. Hij mocht dan geen vergelijkingen met Hitchcock of Bergman willen, hij zei wel goed naar David Lynch en Luis Buñuel te hebben gekeken. "In mijn hoofd was Rester vertical altijd een sprookje. Je ziet het aan zo’n beeld als van de herderin die haar schapen met een geweer bewaakt. Het heeft iets mythisch. Net als de beelden van wolven, een echt sprookjesdier. Of het beeld van het dorp met het kasteel erboven. Ik werk graag met het fantastische, zoals de arts die Léo als een natuurgenezeres met een soort boomzuignappen geneest. Maar mijn verhalen moeten geworteld zijn in het Franse leven van nu, over thema’s die nu belangrijk zijn. Zoals overeind blijven staan, waar de titel naar verwijst, en je menselijkheid bewaren tegenover anderen."

Oud en nieuw, realistisch en sprookjesachtig, archaïsch en contemporain, het is een delicaat evenwicht. De sfeer had makkelijk belachelijk kunnen worden en sommige critici in Cannes, zoals die van The Guardian bleek uit een eerste recensie direct na de vertoning, zagen de film ook zo.

Guiraudie had ook best een paar belachelijke shots gemaakt, vertelt hij, maar die zijn er in de montage uitgegaan. "De balans waar je het over hebt, vonden we pas in de montage. Zo gaat het altijd. Daar ontdekten we wat wel en niet werkte, daar ontstond het evenwicht tussen tragedie en komedie."

Vaderschap
Het vaderschap is niet het einde van Léo’s reis. Marie lijkt last te hebben van een postnatale depressie en verdwijnt uit beeld. Léo trekt door het land met de baby in z’n armen. Soms keert hij terug bij eerdere personages, mannen, vrouwen, ze neuken, niet altijd trouwens, vaak wel, zoals met een man die op sterven ligt terwijl de death metal uit de speakers schalt, of met een zwerver onder een brug. Rester vertical werkt seksueel bevrijdend. In ieder geval voor even en wie weet voor langer. Wat doen al die beperkingen ertoe, zegt de film. Voor Léo bestaan ze niet, hij lijkt geen verschil te zien tussen mannen en vrouwen. Hij voelt alleen maar een impuls.

Seksualiteit is voor Guiraudie zonder meer een fluïde verschijnsel, zegt hij. Hetero en homo noemt hij achterhaalde begrippen, ook al dwingt de samenleving ons volgens hem nog steeds een keuze daarin te maken. "Maar ik ben er van overtuigd dat de grenzen van onze seksuele identiteit in de toekomst zullen vervagen."