FilmSlot: Vrouwbeeld

Wat is er met vrouwen aan de hand in de Nederlandse artfilm? Ze zijn eenzaam, depressief of hebben een borderline syndroom. Wat is er met de nuchtere levenslustige Nederlandse vrouw gebeurd?

Laat jongens en mannen maar schuiven in Nederlandse films. Die zitten nooit stil, maar gaan op avontuur. Ze kapen een trein (De Punt), gaan tegen de zin van hun moeder in een kraakpand wonen (Alles stroomt), beleven een knetterende liefde met een femme fatale (Carmen van het noorden), redden een meisje uit de klauwen van een loverboy (Lover of loser), bevrijden kindsoldaten (Wit licht) of laten zich naar de hel katapulteren om met hun geliefde te kunnen vrijen (Het leven uit een dag).

Bij vrouwen gaat het anders toe. Vooral Nederlandse artfilms worden bevolkt door in hun gevoelens verstrikt geraakte vrouwelijke hoofdpersonen. Meestal verwarde twintigers en dertigers die naar de buitenwereld kijken zoals een muis naar een kat: eng en niet te vertrouwen.

Het begon in 2004 met dertiger Martje in Martin Koolhovens Het zuiden. De vrouw, die de eigenaresse is van een bloeiende wasserette, raakt compleet de kluts kwijt als de man met wie ze in bed belandt ziet dat ze een borst mist. Toegegeven: hij reageert weinig subtiel, maar dat het bij haar leidt tot het doorslaan van alle stoppen, wat uitmondt in een psychose en een gruwelijke dood van de man, is vreemd. Nederlandse vrouwen staan toch bekend om hun nuchterheid? Zij laten zich door de eerste de beste Jan Doedel toch niet uit het veld slaan?

In Nederlandse artfilms wél, want Martje is niet de enige vrouw die na een duw omvalt. Twintiger Anna in Nanouk Leopolds Guernsey (2005) is na de zelfmoord van een collega volledig van de kaart. Dat deze collega ogenschijnlijk gelukkig getrouwd was, leidt tot een panisch zelfonderzoek. Hoe zit het met haar huwelijk? Is haar man te vertrouwen? Is ze gelukkig? Fijne onderwerpen voor lange gesprekken bij de open haard, maar Anna kiest ervoor om te zwijgen. Ze sluit zich in zichzelf op en haar man moet maar raden wat er aan de hand is. Het is een perfecte methode om een self fulfilling prophecy in gang te zetten, want door haar apathische zwijgen vervreemdt Anna van iedereen. Haar houding roept mededogen op maar ook irritatie, omdat ze door haar dramatische zwijgen zichzelf op een ziekelijke manier in het middelpunt van de belangstelling plaatst. Als ze dit niet inziet, is het hoog tijd voor een psycholoog. Hij laat haar uitleggen dat het spreekwoord ‘spreken is zilver en zwijgen is goud’ de mensheid voornamelijk hypocrisie heeft gebracht.

Knollenland
Het woord is gevallen: vrouwen in Nederlandse artfilms zijn voer voor psychologen. Wat vinden zij van veertiger Nadine in Erik de Bruyns gelijknamige film? De vrouw steelt de baby van haar ex-vriend en zijn nieuwe vriendin. Tikkende biologische klok en moedergevoelens: allemaal waar, maar hoe troebel moet de geest zijn om een baby te willen stelen? Daarbij komt dat Nadine geen plan heeft bedacht voor wat ze met de baby moet gaan doen. Nederlandse vrouwen zijn toch praktisch en pragmatisch? Niet in Nederlandse artfilms.

Kijk naar Marieke in Kan door huid heen van Esther Rots. De twintiger trekt zich vol walging terug in een krot op het Zeeuwse platteland nadat ze in haar stadswoning door een pizzakoerier is aangerand. Dat is nu net de verkeerde beslissing, want eenzaamheid en stilte zijn slechte traumamedicijnen. Marieke had niet naar het Zeeuwse knollenland moeten gaan, maar haar gruwelijke ervaring bij vrienden en vriendinnen van zich af moeten praten. Of een psycholoog moeten bezoeken. Haar impulsieve vlucht stort haar alleen maar dieper in de ellende.

Hoe zit dat met die veelgeprezen verstandigheid van Nederlandse vrouwen? Ze denken toch altijd eerst na voor ze iets doen? Mooi niet. Kijk maar naar Nothing Personal van Urszula Antoniak. Daarin laat twintiger Anne haar stadsappartement achter zich voor een eenzame tocht over het Ierse platteland. De kijker weet niet wat haar is overkomen, maar duidelijk is dat Anne’s mensenliefde niet groot is. Ze wil met niemand iets te maken hebben. Gezellig type!

En hoe zit het dan met die veelgeprezen vrouwelijke communicatieve eigenschappen? In de Nederlandse artfilm zijn ze niet te vinden, want daarin doen vrouwen vooral aan het aardappelras eigenheimers denken. Natuurlijk: dat vrouwen in deze films verward, duister en (half)psychotisch zijn, zegt niets over de kwaliteit ervan, maar waar zijn de levenslustige, vrolijke en spontane vrouwen gebleven?

We willen geen kasplantjes meer en eisen de aardse Nederlandse vrouw terug!

Het vrouwelijke perspectief in de artfilm is niet alleen een Nederlands fenomeen. Lees ook het artikel ‘Everywhere Girls’ in het Engelse filmblad Sight & Sound dat achtergronden geeft bij het panel dat het London Film Festival over dit onderwerp organiseerde.