Field of Vision: Metahaven

Het online non-fictieplatform Field of Vision, opgezet door regisseur Laura Poitras (Citizenfour), nodigde de Filmkrant uit om een artikel te schrijven over recente non-fictie uit Nederland. Aanleiding voor een reflectie op de hyperactuele documentaire-essays van design-collectief Metahaven.

Ik word geconfronteerd met het beeld van een jonge vrouw, gevangen in een Spartaanse ruimte. Ze ligt gekluisterd aan bed met een ziekelijke uitstraling; haar flegmatische blik is gefixeerd op de smartphone die naast haar ligt. In de buitenwereld is constant conflict en beweging, maar deze gevangene van de feed lijkt geïmmobiliseerd te zijn.

Het is alsof ik in een spiegel kijk. Ook ik voel me hier thuis vastgezet, gekluisterd aan bed. Ik ben opgesteld in exact dezelfde positie als het hoofdpersonage van de film. Ondertussen kijk ik die film op mijn iPad. Zo zie ik mezelf niet alleen figuurlijk weerspiegeld, maar ook letterlijk, in het glas van het scherm.

Knarsende tandwielen
Het is een zowel griezelige als herkenbare ervaring om dit tableau uit Possessed (Metahaven en Rob Schröder, 2018) nu, aan het eind van 2020, opnieuw te zien. Waar het door Olivia Lonsdale gespeelde personage (in de credits aangeduid als ‘millennial protagonist’) bij eerdere kijkbeurten voornamelijk voelde als de belichaming van onze veeleisende relatie met technologie en het internet, wordt ze nu haast een icoon: een beschermheilige voor onze huidige sociaal geïsoleerde staat van zijn.

We zitten thuis om onszelf en anderen veilig te houden, terwijl we doomscrollen op onze timelines, op zoek naar glimpen van iets: slecht nieuws, goed nieuws, internetkatten, selfies van vrienden en beroemdheden, sensualiteit, erotiek, choquerende content, serotonine—noem maar op, zolang het iets is.

Natuurlijk, we zitten al veel langer vast in dat scrollgedrag, dat weet het afschrikwekkende boek The Twittering Machine van Richard Semour goed over te brengen. Maar onze huidige staat van lockdown confronteert ons pas écht met hoezeer we vastzitten in de knarsende tandwielen van de virtuele machine. We zijn nu allemaal verworden tot millennial protagonists, 21ste-eeuwse versies van Charlie Chaplin die opgeslokt wordt door de fabriek in Modern Times (1936).

Onderdeel van het virtuele
Dat Possessed nu profetisch aanvoelt, is niet verbazingwekkend voor wie bekend is met het werk van Metahaven. Het tweekoppige designcollectief, bestaande uit Vinca Kruk en Daniel van der Velden, is hun tijd wel vaker vooruit, zeker vergeleken met meer traditionele filmmakers.

Metahaven buigt af van het gebaande pad van de traditionele, lineaire en humanistische documentaire. Ze laten zich sturen door opkomende internetesthetiek, cybernetische cultuur en politieke theorie. Hun design- en filmwerk houdt zich bezig met wat het betekent om onderdeel van het virtuele te zijn. Ze hebben manieren gevonden om vluchtige online ervaringen te vertalen naar meer tastbare werken die reflecteren op de broze relatie tussen onszelf en onze digitale afspiegelingen.

Hun filmdebuut The Sprawl: Propaganda About Propaganda (2016) belichaamde hoe de overdaad aan online data en informatie een aanval vormt op onze online en offline personae. De film combineert oorlogsbeelden, nieuwsfragmenten, online amateurjournalistiek en traditionelere documentaire-interviews, dat alles verwerkt en bewerkt via diverse montageprogramma’s om dit non-fictie materiaal in een politiek geladen vorm te gieten. The Sprawl is een duizelingwekkende reflectie op propaganda, desinformatie en populisme en werd daardoor een akelige voorbode van machthebbers à la Bolsonaro en Trump, waar we de afgelopen jaren intiem bekend mee zijn geraakt.

Zombies
Possessed onderzoekt op zijn beurt al voordat die gestalte kreeg onze huidige staat van isolatie. Het is een essayistische lappendeken van op het internet gevonden videobeelden, geavanceerde user interface designs en flarden uit essays, interviews en manifesten. De film illustreert hoe frustrerend het is om iets te willen veranderen aan de verslechterende staat van de wereld, terwijl je daar fysiek niet toe in staat bent.

Daardoor confronteert en tergt de film, maar hij biedt ook steun en troost. Vooral in dat eerder beschreven beeld van Olivia Lonsdale, dat doet denken aan het door mediawetenschapper Mark Deuze omschreven idee dat technologie ons heeft veranderd in zombies: “We leven voor altijd in media—en in die eeuwigheid is het aan ons om manieren te vinden om het systeem te hacken. […] In andere woorden: we moeten zombies worden.”

Metahaven geeft ons met Possessed handvatten waarmee we onze gezombificeerde zelf kunnen omarmen. Zo levert de film kritiek op ons gemediatiseerde en gepolitiseerde systeem, zonder te pretenderen dat het daar zelf buiten staat. Het is een angstaanjagende verbeelding van het leven in de machine, en juist daardoor kan het ons misschien een beetje geruststellen: net als de millennial protagonist van Metahaven zijn we allemáál bezeten en aan bed gekluisterd. We zijn dus per definitie nooit écht alleen.

Een langere versie van dit artikel wordt gepubliceerd op de Field Notes-sectie van Field of Vision.