SOLAS

In zijn debuutfilm Solas, een van de publieksfavorieten op het Filmfestival Rotterdam, wil de Spaanse filmmaker Benito Zambrano een verhaal vertellen over ‘alledaagse mensen, geen grote helden’. Dringt het sociaal-realisme na zijn opmars in Engeland, Frankrijk en België nu ook in Spanje door?

Vrijwel overal in de West-Europese filmwereld, met uitzondering van Nederland waar de filmwereld de zoete slaap der onnozelen slaapt, beleeft het sociaal-realisme een opleving. Werd deze stroming lange tijd vrijwel uitsluitend in leven gehouden door Ken Loach en Mike Leigh, inmiddels hebben jonge filmmakers de vlag overgenomen. Zo komt uit Frankrijk de laatste jaren een stroom films waarin verbeeldingskracht en een sociaal betrokken blik uitstekend samengaan. Filmmakers als Erick Zonca (La vie rêvée des anges), Claude Mouriéras (Dis-moi que je rêve), Sandrine Veysset (Y aura-t-il de la neige à Noël?), Laetitia Masson (En avoir (ou pas), A vendre) en Bruno Dumont (La vie de Jésus) hebben stevig afgerekend met het imago van Frankrijk als het land van de ‘neuzelfilm’. Ook België speelt in de hoge regionen mee met filmmakers als Jean-Pierre en Luc Dardenne (La promesse, Rosetta), Patrice Toye (Rosie) en Benoît Mariage (Les convoyeurs attendent). Kennelijk krijgt men ook in Spanje behoefte aan andere films dan groteske komedies en melodrama’s. Dat men in Spanje reikhalzend uitkijkt naar nieuwe zwaluwen bewijst de ontvangt van Zambrano’s Solas. Dat een jonge Spaanse filmmaker een film over sociale problemen maakte, zorgde voor opgetogen reacties bij de critici. Zambrano bombardeerden zij meteen tot het boegbeeld van een nieuwe sociaal bewuste filmgeneratie.

Verbittering
Solas gaat over de relatie tussen de dertiger Maria (Ana Fernández), die als schoonmaakster in een grote stad de kost verdient, en haar ouders, die op het platteland wonen. Als haar tirannieke vader voor een operatie in het ziekenhuis moet worden opgenomen, neemt Maria, die een drankprobleem heeft, haar moeder in huis. De relatie tussen de twee is gespannen, omdat Maria haar moeder verwijt dat ze zich haar hele leven onderdanig opstelde jegens haar man, die er geregeld flink op los mepte ("Je schijt in je broek voor vader").
Maria weet in tegenstelling tot haar moeder wel hoe ze van zich moet afbijten. Volgens haar bestaat de hele wereld uit egoïsten: "Er bestaan geen goeie mensen, want iedereen denkt alleen maar aan zichzelf." Dat haar moeder het levende bewijs is van het tegendeel, ontgaat haar. Wat niet wil zeggen dat Maria geen reden heeft voor haar verbittering: als schoonmaakster laat de samenleving haar dagelijks voelen dat ze op de onderste trede van de sociale ladder staat. Als ze ook nog zwanger blijkt te zijn van een vrachtwagenchauffeur die niets voelt voor het vaderschap, groeit de ellende haar boven het hoofd. Maar zie: als de nood het hoogst is, is de redding nabij, want naast Maria woont een vriendelijke oude man, die zich het lot van zijn buurvrouw aantrekt.
Uit zijn toelichting op Solas blijkt dat Zambrano hoog inzet. Hij heeft geprobeerd "een indringende film te maken die de kijker geen minuut loslaat". Hem stond een film voor ogen "die zoekt naar strijdlust en het conflict tussen apathie en hoop". Kortom: "Een sobere film, die de soms onaangename werkelijkheid van het leven van elke dag overstijgt, om te bewaren wat mooi is aan het menselijke bestaan."

Sherry-commercial
Het zijn mooie woorden, maar Zambrano maakt ze niet waar. Een realistische film overtuigt alleen als hij een authentieke indruk maakt. De kijker moet het gevoel krijgen dat hij een bestaande wereld wordt binnengetrokken. Iemand als Mike Leigh beseft dat daarin de crux ligt, zodat hij zich met zijn acteurs bij elke filmproductie maandenlang opsluit. Het resultaat is dat de acteurs volledig samenvallen met de personages. Bij Solas is dat niet het geval: geen moment vergeten we dat we naar acteurs kijken die ‘arme mensen’ spelen, wat dodelijk is voor een film die realisme nastreeft. Met name actrice Ana Fernandez is volstrekt niet overtuigend als een zich verbeten door het leven vechtende vrouw. We zien geen door alcoholmisbruik gesloopte vrouw, maar een knappe actrice die gecast lijkt voor een sherry-commercial.
Ook de karakterisering van de personages ondergraaft de realistische pretenties: de vader is uitsluitend een gewelddadige rotzak en Maria’s buurman een wel heel innemende, wijze oude man. Dat het nog eenduidiger kan bewijst de vrachtwagenchauffeur, die als gevoelloze neukhufter alleen maar akelige zinnetjes mag zeggen als: "Abortus is snel en gratis, dus vrouwen hebben niks te klagen." Kortom, alle personages zijn karikaturen die niet aan de werkelijkheid maar aan melodrama doen denken. Dat doet ook de fotografie: de fraai gestileerde beelden wekken nooit de indruk dat ze ‘het leven’ betrappen. Solas is geen sociaal-realistische film maar een als realisme vermomd melodrama. Voor zijn volgende film moet Zambrano eerst maar eens stage gaan lopen bij echte filmrealisten.

Jos van der Burg