EN AVOIR (OU PAS)
Werklozen worden anders verliefd
"Hebben of niet hebben", is volgens de Franse regisseur Laetitia Masson het juiste antwoord op de vraag ‘zijn of niet zijn’. Werklozen hebben niets en leven daarom in een andere wereld dan de mensen met een baan. Zij worden ook op een andere manier verliefd. Dit is waar het om draait in En avoir (ou pas). Met eerlijkheid en humor maakte Masson een lichtvoetige film over een zwaar onderwerp.
"Ik heb geen goede eigenschappen", vertelt een vrouw in een close-up aan het begin van En avoir (ou pas). De persoonlijke bespiegelingen doen vermoeden dat zij tot een therapeut spreekt, de context is niet direct duidelijk. Daarna passeren een vijftal andere werkloze vrouwen de revue, elk met hun eigen toekomstverwachtingen en arbeidsverleden. Gaandeweg wordt duidelijk dat zij solliciteren naar een functie in een visconservenfabriek.
Zoals gebruikelijk in een tijd van economische recessie resulteert het tekort aan werk in een zware selectieprocedure en moordende concurrentie, zelfs voor het meest stompzinnige baantje. Bovendien kan een werkgever het zich permitteren om in zo’n situatie bovenmatige eisen te stellen. Met deze vervreemdende openingsscène zet Masson gelijk de bitterzoete toon van haar eerste lange speelfilm. Eerder was zij regie-assistente bij Claire Denis.
Alice, die droomt van een zangcarrière, zingt tijdens het sollicitatiegesprek zelfs huilend een liedje. Haar bibberende stem gaat door merg en been en laat ook de werkgever niet onberoerd. Met haar zang maakt ze nog niet half kenbaar wat ze werkelijk kan, zoals later in de film blijkt. Desondanks krijgt ze de baan niet. Zolang je in de twintig bent, heb je alle reden te geloven dat het in de jaren die volgen goed zal komen. Maar zonder geld en opleiding wordt het wel moeilijk, zo ervaart Alice.
Dream dates
De vermoeide giraffe, zoals Alice zichzelf noemt, heeft er genoeg van: ze verlaat vriend, ouders en badplaats om in Lyon een nieuw leven te beginnen. Op zoek naar werk verblijft zij tijdelijk in hotel Ideal, waar ook de depressieve bouwvakker Bruno logeert. Na een verbroken relatie wil hij niet alleen thuis zijn. Terwijl zijn vriend en hoteleigenaar Joseph verhaalt over zijn verschillende veroveringen, klampt Bruno prostituées en winkelende meisjes aan op straat in de hoop op contact. Maar in de hotelbar neemt Alice het allesbepalende initiatief.
Bruno vertegenwoordigt echter alles waar Alice voor vluchtte: iemand die alles wil, maar nooit risico’s neemt. Hoewel alle gesprekken stroef verlopen, is volgens filmische wetten van meet af aan duidelijk dat de film om de liefde tussen Alice en Bruno draait. Ze lijken met al hun tegenstellingen dan ook niet direct elkaars ‘dream dates’. Een liefdesverhaal met een grauwe bolster en een blanke pit.
Liefde, vriendschap en dromen geven niet alleen hoop, ook zijn zij een bindend element om niet de moed te laten zakken. Alice heeft zangambities, Bruno wil profvoetballer worden ("Verdedigers doen toch helemaal niets?", zegt Alice). Ook al weten ze allebei dat deze wensen niet zullen uitkomen. Niet iedereen heeft de middelen of kansen om zijn dromen te realiseren. Het ideale en het leven van alledag komen zelden overeen. En het is een kunst te accepteren dat niet alle dromen zullen uitkomen. "Dertig seconden per dag is het leven in orde en verdeelt over zeventig jaar is dat toch helemaal niet slecht," redeneert Alice op een bepaald moment in de film.
Versleten hotel
De belichting, naar een idee van cameraman Caroline Champetier, levert een belangrijke bijdrage aan de grijze toon van En avoir (ou pas). Deze bepaalt de tegenstelling tussen Boulogne-sur-Mer en Lyon. In de regenachtige badplaats werd gefilmd bij daglicht waardoor de treurige sfeer natuurlijk oogt. Buitenverlichting met neonreclames en spaarzame lampjes in het versleten hotel benadrukken de nachtelijke stadssfeer van Lyon. Champetier benadrukt met haar camera de verhouding tussen de eenling en de mensen daarom heen. Bijvoorbeeld door de camera strak op één personage te richten om plotseling naar andere cafébezoekers te zwenken. Of door meerdere perspectieven toe te laten, zoals in de openingsscène.
Ondanks het onderwerp is het op zich simpele verhaal nergens zwaar op de hand. Sombere en luchtige scènes wisselen elkaar af, versterkt door de contrasten tussen de personages. Daarnaast is de talentvolle Sandrine Kiberlain, die Alice kordaat speelt, voor een groot deel verantwoordelijk voor de lucht in de film. Ook de andere acteurs spelen goed en lijken oprecht betrokken bij datgene waar de film voor staat. Massons oude leermeester Claire Denis is gecast als de moeder van Alice. Uit alles blijkt dat Masson, zelf achter in de twintig, dicht bij haar onderwerp is gebleven. Juist die betrokkenheid is de grote kracht van En avoir (ou pas).
Kiki Jeanson