Rosetta

Rosetta is een woest, koppig meisje, anderhalf uur lang achternagezeten door een woeste, koppige camera. De film Rosetta laat maar een klein stukje zien uit haar troosteloze leven, maar dringt er diep in door. Dat is geen aangename ervaring.

Na het succes van La promesse (1996, de film leverde een indrukwekkende waslijst prijzen op) namen de Waalse broers Jean-Pierre en Luc Dardenne drie jaar de tijd voor het ontwikkelen van opvolger Rosetta. In de tussentijd produceerden ze tal van documentaires, maar ze bleven schaven aan het scenario van hun nieuwe speelfilm. Dat is opvallend, want Rosetta lijkt een film zonder script: een rauw portret van zomaar een meisje, zonder duidelijk begin of eind, zonder plot, waarachtig als een documentaire.

Schijn bedriegt. Veel realistischer dan Rosetta kunnen speelfilms niet worden, maar op het tweede gezicht is de film wel degelijk een zeer doordacht kunstwerk. Ieder detail klopt: van de steeds maar weer in beeld gebrachte rituelen waarmee het meisje Rosetta haar dagen markeert, tot de manier waarop de camera alsmaar achter haar aanhobbelt waardoor we Rosetta vaak op de rug zien, begeleid door haar zware ademhaling op de geluidsband. Het zijn welbeschouwd slimme trucs om de film het aanzien van een documentaire te geven en zo de kijker mee te zuigen in het schrale leven van Rosetta.

‘Trucs’ is natuurlijk niet het goede woord. Meesterlijke manipulatie is het. En de zorgvuldigheid waarmee de broers Dardenne te werk gaan, toont aan dat het nog niet zo eenvoudig is om een speelfilm de ruwheid van het ware leven mee te geven. Een gouden vondst daarbij is de hoofdrolspeelster Émilie Dequenne. Ze won voor haar prestatie de prijs voor de beste vrouwelijke actrice op het filmfestival van Cannes. Absoluut terecht, juist omdat ze in het geheel niet lijkt te acteren; ze ìs Rosetta, een tobberige jonge vrouw met een enorme vechtlust. Ook dat is uiteraard schijn, want Dequenne is in het echte leven een jonge actrice, die studeerde aan het conservatorium en een prijs won voor haar voordrachtskunst. Mijlenver verwijderd van Rosetta; ook die heeft veel kwaliteiten, maar welsprekendheid hoort daar niet bij.

Priegelen
Rosetta woont met haar aan alcohol verslaafde moeder in een stacaravan op de camping van het stadje Seraing. De werkloosheid is er groot en Rosetta wil maar één ding: een baantje vinden. Het is een obsessie voor haar. Als ze werk heeft, leidt ze een normaal leven, houdt ze zichzelf voor. Met een enorme vasthoudendheid is ze op zoek naar dat normale bestaan. Het maakt haar niet uit wat voor werk ze doet en het maakt haar ook niet uit hoe ze dat werk bemachtigt.

Iedere dag vertrekt Rosetta van de camping, neemt een sluiproute door het bos naar de weg waar de bus halt houdt, trekt halverwege de route haar laarzen uit en verwisselt ze voor haar nette schoenen, stopt de laarzen in een lege rioolpijp, dekt ze af, stapt op de bus en gaat de stad in. Iedere dag koopt ze een wafel bij het kraampje op het busstation en drinkt ze water uit de bidon die ze altijd bij zich heeft en op vaste plekken bijvult. Iedere dag komt ze ’s avonds weer terug bij de caravan, waar ze haar laveloze moeder aantreft, die haar lichaam verkoopt in ruil voor wat bier.

Zo obsessief als Rosetta is, zo obsessief volgt de camera haar doen en laten. Haar benauwde leven wordt de kijker gewoonweg door de strot geduwd. Al haar handelingen worden gekenmerkt door haast en de camera doet hetzelfde: met schokkende bewegingen legt die haar jachtige rituelen vast, alsof er geen tijd te verliezen is. Vissen in de rivier: snel snel het wurmpje uit het doosje, aan het haakje in het gebroken flesje, fles in de rivier, terugtrekken, vis eruit priegelen, teruggooien.

Mantra
Er zit ook nog wel een verhaal in Rosetta, zij het rudimentair. Rosetta vindt een baan en een vriend, maar het altruïstische optreden van deze Riquet wordt door haar niet begrepen. Waarom zou iemand zijn best doen om het haar naar de zin te maken? Is het soms niet ieder voor zich in deze wereld? De plot is echter volledig ondergeschikt aan de ervaring deel uit te maken van het leven van Rosetta.

En dat is precies de grote kunst van de gebroeders Dardenne. Anderhalf uur lang bieden ze geen andere uitweg dan het meegaan in Rosetta’s dagelijkse strijd. Het is een behoorlijk beklemmende ervaring. Zo beklemmend, dat het heilzaam werkt te beseffen hoe dit allemaal tot stand kwam. Net zoals Rosetta’s bezwerende avondlijke formule (“Ik heb een baan. Ik heb een vriend. Ik leid een normaal bestaan.”) geeft de volgende mantra verlichting: “Het is een speelfilm. Het is niet echt. Het lijkt maar zo. Het zijn allemaal slimme trucs. Het is gewoon heel knap gemaakt.”