Kortfilms van Radu Jude

Naast het indrukwekkende Do Not Expect Too Much from the End of the World zet MUBI ook meerdere korte films van Radu Jude online. Die leren je nog meer over de filmische strategieën die de Roemeense regisseur in zijn veelzijdige cinema gebruikt.

Er zit een woordeloze montgagesequentie in Do Not Expect Too Much from the End of the World waarover ik niet te veel wil verklappen, omdat hij op zo’n fascinerende manier in de film is verwerkt. Het draait om gedenktekens langs een snelweg, als een sobere manier om stil te staan bij het grote aantal fatale verkeersongevallen in Roemenië.

Het is ook een manier voor Jude om zijn haast drie uur durende opus in zwart-wit open te breken, om even geen tijd door te brengen met de gehaaste en overwerkte productieassistent Angela (Ilinca Manolache) die in haar eigen autootje door Boekarest sjeest om castingtapes op te nemen van arme stumpers die een bedrijfsongeval hebben overleefd.

Bovenal is het een manier om van Do Not Expect… meer te maken dan alleen een neo-neorealistische film, de typerende filmmodus van de Roemeense New Wave. Wat Jude met zijn excentrieke en speelse filmstijl doet, is het materiaal verheffen tot ironisch essay, dat de laatkapitalistische chaos van Roemenië van gevat commentaar voorziet.

In dat grijze gebied tussen zwarte komedie, video-essay en melodrama opereert Radu Jude al jaren. Het maakt hem een van de belangrijkste regisseurs van de 21e eeuw. Zijn cinema leeft en ademt, met films die durven te transformeren. Zie het gewaagde Bad Luck Banging or Loony Porn, dat de beeldtaal van amateurporno combineert met Brechtiaans theater – en daar in 2021 terecht de Gouden Beer mee won. Of kijk naar de manier waarop hij documentairebeelden, archiefmateriaal, reconstructietheater en film samenbrengt in een politieke aanklacht over de rol van Roemenië tijdens de holocaust in I Do Not Care If We Go Down in History as Barbarians (2018).

Met dat behendig schakelen tussen vormen en stijlen wil Jude graven in het corrupte verleden van Roemenië. Hij mixt geschiedenis, media en ideologie om kijkers een spiegel voor te houden.

In de zes korte films van Radu Jude die MUBI nu met de release van Do Not Expect… online heeft gezet, herken je de bouwstenen die Jude’s cinema zo indrukwekkend maken. Al met zijn eerste korte film The Tube with a Hat (Lampa cu caciula, 2006) bewijst Jude dat hij meer was dan de zoveelste nazaat van de Roemeense New Wave, een label waarmee filmcritici een naam gaven aan de rauwe, realistische maar ook altijd inventieve films van onder andere Cristian Mungiu, Cristi Puiu en Cristian Nemescu die de internationale filmfestivals sinds het begin van de 21e eeuw veroverden. The Tube with a Hat speelt met de klassieker van de neorealistische cinema, Vittorio De Sica’s Fietsendieven (1948), maar verandert de gestolen fiets in een kapotte televisie. Een arme vader en zijn zoon maken op een regenachtige dag een lange tocht naar de stad, waar ze hun enorme beeldbuis voor de zoveelste keer moeten laten repareren. Wat voor hen op het spel staat, is meer dan de televisie zelf. Het hun toegang tot het rest van de wereld. “De film met Bruce Lee begint vanavond om zes uur”, meldt het smekende jongetje zijn vader, waarmee hij hem zo ver krijgt om de bittere tocht te ondernemen.

Jude is een scherp mediacriticus. Zijn korte films gaan een dialoog aan met ons audiovisuele geheugen. Het zijn essays over hoe onze perceptie van geschiedenis en ideologie worden beïnvloed door media. In Shadow of a Cloud (O umbra de nor, 2013) lepelen mensen opnieuw het nepnieuws op dat ze online hebben gevonden. In The Marshal’s Two Executions (Cele doua executii ale Maresalului, 2018) zie je de rol die mainstream cinema kan spelen in het beïnvloeden van ons politieke bewustzijn. Hier vindt Jude contrasten tussen de in 1946 gefilmde staatsexecutie van fascistisch politicus Ion Antonescu, en de speelfilm The Mirror (Oglinda, 1994) waarin Sergiu Nicolaescu een patriottisch, positief beeld probeert te schetsen van diezelfde fascistische maarschalk. Diezelfde kritische dialoog tussen heden en verleden, en diezelfde fascinatie voor media-archeologie herken je ook in Jude’s speelfilms.

Ironie is daarbij Jude’s belangrijkste wapen. Zelfs zijn meest taaie en schijnbaar didactische werken – zoals de kortfilm Caricaturana (2021) of de Signs of Life-brief die Jude inzond naar Filmkrant – kenmerken zich door wrange humor. Caricaturana is de minst toegankelijke film van Jude die nu op MUBI staat, maar bevat wel een geestige interactie tussen de ironische negentiende-eeuwse prenten van de Franse artiest Honoré-Victorin Daumier en een merkwaardig nieuwsbericht dat een naar een vagina ruikende geurkaars van Gwyneth Paltrows bedrijf Goop is geëxplodeerd.

Zulke bijna infantiele schunnigheid komt het best tot zijn recht in kortfilm Plastic Semiotic (2021), een fascinerend video-essay over media, politiek en ideologie dat ideeën uit teksten van Flaubert, Baudrillard en Tsjechov verbeeldt via kinderspeelgoed. Dat speelgoed zelf is al drager van vele verhalen. Door wie is het gemaakt? Hoe ziet het eruit? Welk materiaal is gebruikt? Wat verbeeldt het? Hoe speel je ermee? Van Barbie’s tot soldaatjes, cowboys en indianen, speelgoed is een fetisj-object van ideologie. In kleurrijke diorama’s zoekt Jude hier dus de ideologische dwarsverbanden en kritische invalshoeken om via speelgoed een beeld te schetsen van onze wereld. Je zou de film kunnen zien als onderbuik-prequel van Barbie.

Even terug naar de titel van Do Not Expect Too Much from the End of the World. Met zijn nadruk op die verdraaide geschiedenis lijkt Jude’s werk een zekere hopeloosheid uit te stralen, een erkenning dat de wereld niet meer te redden valt. Misschien probeerde hij zich tegen dat pessimistische beeld te verzetten met The Potemkinists (Potemkinistii, 2022), een korte film over een beeldhouwer die droomt van een monument voor de muitende bemanning van het Russische slagschip Potjomkin, die onsterfelijk werden gemaakt in de politieke propaganda van Sergei Eisensteins Pantserkruiser Potjomkin (1925). Het monument is een ode aan de naar Roemenië gevluchte zeelieden, maar ook een teken van hoop voor een toekomst zonder de ideologieën van de twintigste eeuw. Is er plek voor een pro-communistisch standbeeld in het postcommunistische Roemenië, vraagt de film. En hoe zou zo’n beeld er dan uit moeten zien? Mag die kunstenaar daarover dromen?

The Tube with a Hat (2006), Shadow of a Cloud (2013), The Marshal’s Two Executions (2018), Caricaturana (2021), Plastic Semiotic (2021) en The Potemkinists (2022) zijn vanaf 3 mei 2024 te zien op MUBI.