Radu Jude over Do Not Expect Too Much from the End of the World

Radu Jude’s Do Not Expect Too Much from the End of the World gaat een gesprek aan met de Roemeense film Angela Moves On uit 1981. Hoe doe je dat, een gesprek voeren met een film?

[A] Het is woensdagochtend. Ik sleep mezelf van mijn bed naar mijn kleine woonkamer, waar ik de meubels tegen de muren duw, waardoor een smalle ruimte van één bij twee meter ontstaat waarin ik me vrij kan bewegen. Terwijl ik met de instellingen van mijn AI-gestuurde trainings-app speel, trekt een nieuwe e-mail mijn aandacht.

Het is een doorgestuurde e-mailketen over Do Not Expect Too Much from the End of the World (Nu aștepta prea mult de la sfârșitul lumii), de nieuwe film van de Roemeense filmmaker Radu Jude (Bad Luck Banging or Loony Porn, 2021), waarin melding wordt gemaakt van de aanstaande release op MUBI en de mogelijkheid voor een interview. Er staat een opmerking voor mij onder: “Zou je willen? Radu Jude?” Ik bevestig mijn interesse en terwijl ik op mijn plaats begin te joggen, stuur ik snel een mail naar de distributeur om een link voor de film aan te vragen.

Als die link eindelijk in mijn mailbox arriveert, komt deze met een waarschuwing dat die 72 uur na ontvangst weer zal vervallen. Het is al avond en omdat ik liever niet in het weekend werk, betekent dit dat ik maar twee dagen heb om de film te bekijken. Ik open de link en voer het wachtwoord in om er zeker van te zijn dat alles werkt, maar omdat de film bijna drie uur duurt, besluit ik hem een andere keer te bekijken.

Tot mijn verbazing mag ik de film in deze 72 uur maar 3 keer bekijken en als ik de volgende dag terugkeer naar de screener, herlaadt de webpagina automatisch. 2 views left, en ik heb nog geen seconde van de film gezien. Tijdens het kijken ben ik voortdurend bang dat dit opnieuw zal gebeuren. Als ik merk dat ik dorst heb, probeer ik dit zo lang mogelijk te negeren, maar hoe harder ik mijn dorst probeer weg te denken, hoe meer mijn droge keel zich opdringt. Dus loop ik, zonder mijn ogen van het scherm te halen, met mijn laptop naar de keuken voor een glas water.

Intussen staren de personages in Do Not Expect Too Much from the End of the World ook naar een scherm. Angela (Ilinca Manolache), een overwerkte en onderbetaalde productieassistent, heeft net urenlang door Boekarest gereden om mensen te interviewen voor een bedrijfsfilmpje over arbeidsveiligheid. Nu kijkt ze toe hoe haar team via Zoom met de Oostenrijkse baas (Nina Hoss) overlegt welke kandidaat de ster zal worden van hun filmpje.

Angela’s ritten worden afgewisseld met scènes uit Angela Moves On (Angela merge mai departe, 1981), over een andere door Boekarest rijdende Angela. De kandidaat voor wie het bedrijf uiteindelijk kiest, is haar inmiddels volwassen zoon. Hij is gedeeltelijk verlamd geraakt door een bedrijfsongeval. In het laatste deel van Jude’s film zien we hoe zijn verhaal wordt gefilmd en hoe er niets overblijft van zijn waarschuwing over overwerken.

Ik vraag me af wat ik Radu Jude moet vragen als ik hem spreek, wat “waarschijnlijk ergens in de komende één of twee weken” zal zijn. Er zijn films waarbij vragen bijna moeiteloos in me opkomen en dan zijn er films zoals deze, zo complex dat het bedenken van een vraag meer wegheeft van het schrijven van een essay. Ik heb, zo blijkt later, twintig minuten met Jude.

Aan het begin van mijn carrière maakte ik me vaak zorgen of ik in interviews wel intelligent genoeg overkwam. Dit kwam voort uit mijn eigen onzekerheden en het vermoeden dat de mensen tegenover me – meestal oudere mannen – mij automatisch onderschatten. Nu voel ik dezelfde oude drang om mezelf te bewijzen. Jude is overduidelijk een intellectueel. Zijn film zit vol verwijzingen waarvan ik er waarschijnlijk veel heb gemist omdat ik de film maar één keer kon bekijken. Ik wil dat Jude weet dat ik zijn werk begrijp, maar ik besef ook dat dit niet per se tot het beste gesprek zal leiden.

Ik denk aan het concept ironie, wat inhoudt dat je iets tegelijkertijd wel en niet doet. Angela plaatst video’s op TikTok en Instagram waarin ze zich voordoet als Bóbita, een rechtse vrouwenhater. Ze zegt het wel, maar meent het niet.

Ik denk aan memes. Zou Radu Jude TikTok hebben?

[B] int – dezelfde woonkamer – een à twee weken later
[DE AUTEUR staart naar een laptop en zucht. Op het scherm staat al minutenlang: “Host has joined. We’ve let them know you’re here.” DE AUTEUR pakt een telefoon van tafel, lijkt daar iets op te controleren, legt hem weer neer. Een bericht verschijnt op het computerscherm: “We’re running late, we should be done with the current interview shortly. Apologies for the wait.”
Dan verschijnt plots een gezicht. Het is RADU JUDE. Ook een derde persoon, JILL VAN MUBI, verschijnt in beeld. Ze zegt dat ze het gesprek zal opnemen. JILL VAN MUBI doet haar camera uit. DE AUTEUR glimlacht.]

DE AUTEUR [in het Engels]: Hoi Radu Jude, wat fijn dat je tijd wilde maken voor dit gesprek.
RADU JUDE [ook in het Engels]: Natuurlijk. Aangenaam.
DE AUTEUR [plots serieuzer]: U wordt vaak een provocateur genoemd. Wat vindt u daar zelf van?
RADU JUDE: Oh, het zou veel betekenen als dat waar zou zijn. Vergeleken met Theo van Gogh of Charlie Hebdo is mijn werk heel bescheiden. Mijn films zijn erop gericht om alledaagse aspecten van het leven van mensen en hun relaties in de maatschappij te beschrijven.
DE AUTEUR: Wat is dan de relatie tussen film en publiek?
RADU JUDE: Ik probeer mijn films aantrekkelijk te maken, maar ik weet dat ik het niet iedereen naar de zin kan maken. Ik heb ooit overwogen om een cut van een film te maken waarin ik alle kritiek erop verwerk, om te zien wat er overblijft, maar ik realiseerde me dat de meningen te veel uiteenlopen. Ik ben er niet op uit om het publiek te shockeren of te provoceren; ik waardeer de shockwaarde van films als Dušan Makavejevs Sweet Movie [1974], maar mijn eigen films zijn veel lichter.
DE AUTEUR: U zegt licht, aangenaam; ik zou daaraan toevoegen: grappig. Wat is de rol van humor in uw werk?
RADU JUDE: Er zijn meerdere perspectieven op humor, die te maken hebben met persoonlijke opvattingen, sociale klasse en culturele verschillen. Wat vroeger grappig werd gevonden, is dat nu misschien niet meer en omgekeerd. Toch ben ik gefascineerd door de komische aspecten van het leven. Ik geloof dat elk aspect van ons leven een triviale, belachelijke of domme kant heeft. Zelfs serieuze discussies kunnen komisch lijken vanuit een bepaald perspectief. Bijvoorbeeld dit gesprek.
DE AUTEUR: Het komische is ook kritisch. Het is niet alleen maar hol gelach, nietwaar?
RADU JUDE [kijkt bedenkelijk]: Ik denk dat je gelijk hebt, maar ik vraag me af of dit bewust is. Ik vermijd wel bewust het gebruik van humor gericht op machteloze of kwetsbare mensen; ik vind die aanpak onsmakelijk. Ik geloof denk ik wel dat het belangrijk is om maatschappelijke normen en waarden uit te dagen door middel van humor.
DE AUTEUR: Angela zegt misogyne dingen in haar Instagram-video’s. Het is overduidelijk satire, zegt ze. Ze lijkt er echter ook plezier in te hebben om deze vreselijke dingen te zeggen. Kan humor gebruikt worden om standpunten te uiten en tegelijkertijd te bekritiseren? En wat zegt dat over uw film, die deze video’s laat zien?
RADU JUDE: Ik ben geïntrigeerd door de dunne lijn in Angela’s video’s, waarbij het onduidelijk is of ze het meent of niet. Sommigen hebben de film bekritiseerd door te zeggen dat als het satire was, Angela niet had moeten genieten van het maken van deze opmerkingen. Ik denk dat daar een kern van waarheid in zit. Dat maakt de film interessant, problematisch en vatbaar voor vragen. Ik waardeer ambiguïteit en tegenstrijdigheid in kunst; het voorkomt dat dingen te voorspelbaar worden. Ik ben gefascineerd door de interne tegenstrijdigheden die mensen kunnen ervaren binnen hun ideologieën. Hoewel humor en relativiteit misschien niet de voorkeur genieten van activisten omdat ze denken dat het actie in de weg staat, geloof ik dat dit juist essentieel is. Ik ben meer geïnteresseerd in het uitlokken van reflectie dan in het aansporen tot onmiddellijke actie.
DE AUTEUR: U heeft het over interne spanningen, waarvan er veel in de film zitten. Allereerst de structuur. U noemt de twee delen ‘A’ en ‘B’ en ik denk meteen A-film, B-film, of misschien A-kant, B-kant.
RADU JUDE: Je bent de enige die dit tot nu toe heeft gezegd en ik ben blij dat je het opmerkt. Ik realiseerde me dat ik twee verschillende verhalen had: Angela’s verhaal en de video met de man in een rolstoel. Ik dacht erover om ze samen te voegen tot één verhaallijn of er zelfs één te verwijderen om de film te stroomlijnen. Maar toen besloot ik om ze apart te houden en ze ‘A’ en ‘B’ te noemen, waarbij het tweede deel de ‘B-film’ zou zijn. Dit tweede deel is experimenteler en emotioneler. Ik wilde dus twee films voor de prijs van één aan bieden, zoals het Hollywood B-filmconcept.
DE AUTEUR: De andere spanning in de film komt van Angela Moves On. Aanvankelijk bestempelt u de film als een dialoog tussen beiden, maar u hebt het woord ‘dialoog’ doorgestreept en veranderd in ‘gesprek’. Waarom?
RADU JUDE: In het Roemeens heeft ‘dialoog’ een officiële connotatie, terwijl ‘gesprek’ casual en vriendelijk aanvoelt. Zo verschuif ik mijn film van highbrow naar lowbrow.
DE AUTEUR: U refereert aan beide, zou ik zeggen, door het gebruik van zowel zwart-wit als TikTok-filters.
RADU JUDE: Ik geloof in het belang van het samenvoegen van hoge en lage cultuur. Ik geloof niet in elitisme of populisme; ik vind dat alle vormen van cultuur met elkaar moeten communiceren.
DE AUTEUR: Beschrijft u uw film daarom als uw meest amateuristische?
RADU JUDE: Gedeeltelijk, ja. Cinema is vaak gebonden aan strikte regels vanwege budgettaire en technische beperkingen. Ik streef ernaar los te komen van deze regels om andere mogelijkheden in het filmmaken te verkennen. Om steeds meer een amateur te worden.

[Een bericht verschijnt in de chatbox: “Thank you. This is all we have time for today.” JILL VAN MUBI doet haar camera weer aan.]

Do Not Expect Too Much from the End of the World is op 3 mei 2024 eenmalig te zien in Eye Filmmuseum (met q&a met hoofdrolspeler Ilinca Manolache), vervolgens op MUBI (VoD) en vanaf 4 juli 2024 in de bioscoop i.h.k.v. Previously Unreleased.