DEAD MAN’S SHOES

Distributeur gezocht

  • Datum 23-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films Dead Man’s Shoes
  • Regie
    Shane Meadows
    Te zien vanaf
    01-01-2004
    Land
    Engeland
  • Deel dit artikel

Dead Man’s Shoes

Waarom zijn sommige prachtfilms alleen door een paar ingewijden te zien op festivals en niet in de bioscoop? Een onderzoekje onder de mensen die bepalen wat wij te zien en dus ook níet te zien krijgen, zoals het meesterlijke Dead man’s shoes.

Dead man’s shoes, Taxi driver op het Engelse platteland, zal niet in de Nederlandse bioscopen te zien zijn. De film is twee keer vertoond op het Filmfestival Rotterdam en dat was het dan. En dat is vreemd, en vreselijk jammer, want deze bloedstollende film, genomineerd voor een BAFTA voor beste Britse film, verdient een publiek. En met zoveel (middel)matige films in de bioscoop zou je verwachten dat voor een originele, spannende en ontroerende film wel plek zou zijn. Waarom is dit niet het geval? Wie en hoe besluiten wat er draait? Reden voor een rondgang langs de mensen die bepalen wat wij te zien krijgen: de distributeurs en, op afstand gevolgd, de programmeurs van de filmtheaters. Over ‘marketing hooks’, conservatieve kijkers en aanbodoverschot.
Dead man’s shoes is de lowbudget liefdesbaby van de jonge Britse regisseur Shane Meadows (TwentyFourSeven, A room for Romeo Brass) en zijn charismatische hoofdrolspeler én medescenarist Paddy Considine (My summer of love). Considine speelt Richard, die in een schutkleurig legerjasje zijn geboorteplaats bezoekt. Hij heeft een missie: afrekenen met het lokale tuig dat ooit zijn zwakbegaafde broertje terroriseerde. Deze criminelen zijn de domme, provinciaalse neefjes van de hippe gangsters uit het milieu van Guy Ritchies Lock, stock and two smoking barrels en Snatch, en zijn geen partij voor deze gedecideerde engel der wrake, die door Considine verpletterend gestalte wordt gegeven. Gruwelijk is zijn vergelding. Zo koud als Lee Marvin in Point blank, maar met een psychopathische intensiteit die Robert De Niro in Taxi driver zou doen huiveren.
Maar Dead man’s shoes is niet alleen een wraakfilm, het is ook een warmbloedig, geestig en authentiek portret van het dagelijks leven in de Engelse provincie. De sukkelige karakters, de realistische dialogen, de alledaagse locaties: dit is sociaal-realisme op zijn Britse best. Dead man’s shoes is de genrefilm die Ken Loach nooit zal maken, of andersom: een Engels plattelandsdrama in de handen van Sam Peckinpah. Regisseur Meadows zegt het zelf het best: "It’s part kitchen-sink drama, part Terminator".
Een film, kortom, waarvan je verwacht dat er een publiek voor is. Stel, je telt de liefhebbers van Brits sociaal-realistische films op bij die van spannende thrillers én van die van zwarte humor, dan moet je toch uitkomen op een publiek dat op zijn minst zo groot is als dat van, zeg, Tropical malady, de veelbeschreven, uiterst taaie kunstfilm? Vijf redenen waarom Dead man’s shoes niet is uitgebracht op een rij.

1: De film
Dead man’s shoes maakt het zichzelf niet makkelijk. Want: wat is dit voor film? Een bloedstollende thriller, of een kalm kabbelend drama; authentieke kitchen sink of snoeiharde genrefilm? Het antwoord is natuurlijk: alles. En daarmee maakt de film het heel moeilijk voor distributeurs om het publiek duidelijk te maken waar ze mee van doen hebben. Want hoe verkoop je zoiets ondefinieerbaars? Pim Hermeling van distributeur A-Film (Der Untergang): "Deze film valt overal tussen, het is dus lastig om een doelgroep te vinden. En de film heeft ook nog eens geen enkele ‘marketing hook’ waarmee je hem kan verkopen".
"Soms kun je een moeilijke film ‘verkopen’ op een regisseursnaam, zoals in het geval van Todd Solondz", zegt Erik Engelen van distributeur Paradiso (Amélie). "Shane Meadows doet het wereldwijd goed op festivals, maar in de bioscoop zal zijn naam niet meer dan vijf tickets opleveren — waarvan vier gratis".
Dat lijkt vreemd: we hebben het toch over de artfilm, waar niet doelgroep en naamsbekendheid maar kwaliteit het criterium is?

2: Het publiek
Niet dus. Het gaat niet om de film, het gaat om het publiek. En dat kan niet veel hebben, aldus Engelen (Paradiso). "Het Nederlandse filmhuispubliek is conservatief. Het houdt niet van geweld en al helemaal niet van seks." En veelbesproken ‘shock artfilms’ als A hole in my heart en Irréversible dan? "Die zijn vooral populair bij de pers", aldus Engelen. "Irréversilble trok niet meer dan 12.000 bezoekers. Tegenwoordig doen vooral toegankelijke artfilms het goed, zoals Der Untergang en Amélie."
Goed, dan draai je de film toch voor dat kleine publiek, waarvoor je ook Irréversible vertoont?

3: Het aanbod
Dan moet er wel plek zijn. Nederland stroomt namelijk over van de films. "Wat bijzonder, dat een film eindelijk eens niet is aangekocht!" juicht Nicolaine den Breejen van distributeur Cinemien als ze hoort dat Dead man’s shoes niet wordt uitgebracht. "In de Benelux wordt alles aangekocht." In Nederland wordt jaarlijks het verbluffende aantal van plusminus 300 films uitgebracht — bijna zes per week dus. Toch blijft er heel veel ongezien, want er wordt een veelvoud geproduceerd.
"Het gaat om duizenden titels per jaar die blijven liggen", volgens Erik Hendriks van filmverdeler Dutch FilmWorks. Waarom blijft de ene titel dan liggen terwijl een slappe film als A lovesong for Bobby Long wel te zien is?

4: De deals
"Package- of output-deals kunnen een reden zijn", zegt Henk Camping, directeur van het Utrechtse filmtheater ’t Hoogt. De producent (of sales agent, die namens de producent de film verkoopt) biedt een heel pakket films aan, met daarbij ook zwakke broeders. "Vroeger verdween die slechte film in een la, nu moeten ze contractueel verplicht worden vertoond. Misschien is dat ook wel de reden dat de mensen dit jaar zo dramatisch veel minder naar de bioscoop gaan: ze zijn teleurgesteld door de ene shitfilm na de andere die in het winkelmandje wordt geperst."
Pim Hermeling (A-Film) bevestigt dat ook Dead man’s shoes hem werd aangeboden in een pakket, dat niet bijster interessant was ("Er zat nog een hondenfilm bij"). Een ander gevolg van de output-deals kan zijn dat een interessante film bij een ‘verkeerde’ distributeur terecht komt, aldus René Wolf van het Filmmuseum. "Café Lumière bijvoorbeeld van Hou Hsiao-hsien, die komt uit een pakket-deal van Fortissimo en A-Film, en ik verwacht niet dat zij hem nog gaan uitbrengen".

5: Het geld
Uiteindelijk komt het natuurlijk toch vaak neer op zakendoen. Film is business. En dus gaat het om berekeningen, afspraken, verwachtingen, contacten en contracten. Ken je de sales agent, leveren ze bruikbaar materiaal (voor goede trailers en duidelijke posters)? Heb je al eerder zaken met ze gedaan, of brengen ze hun films altijd uit bij een andere distributeur? En: is de film niet te duur? De producent van Dead man’s shoes, Mark Herbert van Warp Films, vroeg veel te veel geld, zeggen zowel Paradiso als A-Film. Tot overmaat van ramp ging ook de sales agent nog eens failliet: dat bemoeilijkt het zakendoen.

Wat nu?
Is Dead man’s shoes nog te redden voor Nederlandse liefhebbers, of is de film ‘dead before arrival’? Het lijkt erop. Als uitbreng in de bioscoop niet lukt, is er altijd nog de alsmaar uitdijende dvd-markt. En dvd-rechten zijn een stuk goedkoper. In Engeland verkoopt de Dead man’s-dvd "boven verwachting", volgens de opgetogen producent Herbert: "In de eerste week werden er meer van verkocht dan van al Shane Meadows’ vorige films bij elkaar".
De film wordt er nu slinks geadverteerd als slasher, met een bloedrode poster waarop Paddy Considine met bijl te zien is. Dat is ook een manier. Het succes in Engeland maakt het uitbrengen in Nederland alleen maar minder interessant: voor een dvd-tje bestellen via internet draait de moderne creditcardconsument zijn hand immers niet meer om.
Soms, als films niet vertoond dreigen te worden, grijpen de programmeurs van de filmtheaters zelf in, door de film rechtstreeks van de producent of sales agent te betrekken. Liever doen ze dat niet: niet alleen zijn de films zelf erg duur, je moet ook nog een publiek vinden. En reclame is niet hun business. Henk Camping (’t Hoogt): "Je marketing moet wel heel goed zijn. Stel je organiseert twintig voorstellingen met andere theaters: hoe zorg je dat je ook twintig volle voorstellingen hebt, en niet alleen voor jezelf gaat kloten? Zo hebben we Blissfully yours vertoond, van de regisseur van Tropical malady. Fascinerend! Maar die fascinatie deelden we met welgeteld negen betalende bezoekers."
Kadir Selçuk, programmeur van Lantaren/Venster in Rotterdam, is wat optimistischer: "Wij vertonen regelmatig films die we tijdelijk importeren, in een alliantie met andere filmhuizen. Je betaalt de producent vooraf een vast (garantie)bedrag, en aan het einde verdeel je de recette. Of ik dat met Dead man’s shoes wil doen? Daar is het nu nog te vroeg voor — het is een nieuwe film, misschien gebeurt er nog wat mee."
Selçuk heeft het bij het rechte eind, want helemaal aan het einde van de rondgang, die steeds pessimistischer stemt over de kansen dat de film nog gezien kan worden, is er eindelijk goed nieuws: Dead man’s shoes heeft een doek gevonden! Het gratis openlucht filmfestival Pluk de Nacht, dat eind augustus voor de derde keer plaatsvindt aan het Amsterdamse IJ, gaat de film twee keer vertonen. Caspar Sonnen, een van de programmeurs van het festival, is dolgelukkig dat hij de film kan laten zien: "Deze film was gewoon te goed om te laten liggen!"
Pluk de Nacht is opgericht om films te vertonen die niet voor reguliere vertoning zijn aangekocht. Hoe kan het dat interessante titels op buitenlandse planken blijven liggen? "Een groot probleem is dat de prijzen in het buitenland veel hoger liggen dan in Nederland. Illumination bijvoorbeeld, de geweldige winnaar van de KNF-persprijs op het laatste Filmfestival Rotterdam, kost 1000 euro exclusief transport voor slechts één enkele vertoning. Omdat wij geen entree vragen is dat dus nooit op te brengen." Over de prijs die Pluk de Nacht voor Dead man’s shoes betaalt wil Sonnen geen uitspraken doen. Wel geeft hij een goede verklaring waarom Dead man’s shoes niet gewoon in de bioscoop is te zien. "Was hij door een of andere Japanse of Koreaanse Takeshi-Ishi gemaakt, dan was hij hot geweest en zeker gekocht. Nu is het een Engelse film, en van Engelse films verwachten we Mike Leigh."

Catch 22
Om een verklaring voor dit fenomeen te vinden geldt natuurlijk in eerste en in laatste instantie: volg het geld. De makers vroegen te veel, de distributeurs verwachten te weinig publiek, de programmeurs vertonen liever niet zelf duur gehaalde films voor een lege zaal. Dat is allemaal heel logisch: zonder inkomsten geen bioscoopbedrijf. Wat wel treurig stemt is dat het marketing-denken zo’n grote invloed heeft op de filmwereld, juist daar waar artistieke criteria de norm zouden (behoren te) zijn, en niet de mate waarin een film in een duidelijk hokje past. Dead man’s shoes valt tussen de wal van de mainstream genrefilm en het schip van de sociaal-realistische kunstfilm. Maar wijst de filmgeschiedenis niet juist uit dat dat soort genreoverschrijdende films de meest vernieuwende zijn? Meadows en Considine maakten een briljante film, maar wel een die niet te marketen bleek. En met een prachtige catch 22 wordt het gelijk van de distributeurs bewezen: omdat hij niet is aangekocht, wordt automatisch het bewijs geleverd dat hij niet verkoopbaar is.

Rik Herder