MY SUMMER OF LOVE

De Poolse regisseur Pawel Pawlikovski is er eentje om in de gaten te houden. Zijn tweede film My summer of love won de BAFTA Award voor beste Britse film van het jaar. Pawlikovski: "My summer of love gaat over gepassioneerde mensen in een dode wereld."

Pawel Pawlikovski (foto: Angelique van Woerkom)

Woody Allen schreef eens dat voor een minnaar de beminde altijd het allermooiste is wat hij zich voor kan stellen, "zelfs als een vreemde het verschil niet ziet tussen haar en een portie spiering." Arnon Grunberg gebruikte de passage in zijn essaybundel ‘De troost van de slapstick’ om een lans te breken voor de waarheidskracht van ambiguïteit: wie wel eens de allermooiste heeft ontmoet, weet immers hoe klein het verschil is tussen haar en een portie spiering. Het één is niet minder waar dan het ander. Beiden zijn kanten van dezelfde medaille. En dat moet vooral zo blijven, voegde Grunberg daar aan toe.
Nog zo’n aanbidder van ambiguïteit is de Poolse regisseur Pawel Pawlikovski. Geboren in Polen kwam hij op zijn veertiende met zijn moeder voor een Britse man naar Engeland, net als het Russische jongetje Artyom met zijn moeder Tanya in zijn fictiedebuut Last resort (2000). Ze stranden in een asielzoekerscentrum, een niemandsland tussen twee werelden. In zijn tweede film My summer of love, die op het Filmfestival Rotterdam in première ging, verwerkte Pawlikovski opnieuw autobiografische elementen. "Wat een mens interessant maakt, is wat hij heeft geleefd. Zijn belevenissen, trauma’s, iets dat je in een ander herkent. Net als de karakters in Last resort weet ik hoe het is om binnen te komen in een vreemd land met een taal die je niet spreekt, waar je de weg niet kent, waar je een nieuw bestaan moet opbouwen."

Spoorzoeker
In My summer of love, over twee totaal verschillende meisjes die in elkaar verwante zielen ontdekken, speelt het persoonlijke element een subtielere rol. Pawlikovski: "Het is niets groots. Dingen die ik me herinner uit mijn tienerjaren. Verliefd zijn op iemand die raadselachtig en ongrijpbaar is en je daar een beetje dom over voelen." Als dat geen ambiguïteit is: tot over je oren verliefd zijn en je daar dom over voelen. Het verschil tussen de allermooiste en het portie spiering.
Documentairemaker Pawlikovski verschoof zijn werkterrein naar de speelfilm. Veel verschil ziet hij niet tussen beide genres: er is hooguit een gradueel verschil. "Als documentairemaker maakte ik al geen klassieke documentaires in de Britse observerende traditie. Ik maakte cinematografisch zwaar gestructureerde documentaires die de inhoud overstegen. Nooit ging ik op pad als een nieuwsgierige toerist. Ik liet me door een mens fascineren op een persoonlijke, mystificerende manier." Want: "De realiteit is niet interessant." Pawlikovski is een spoorzoeker, gravend naar de onderliggende bron: de menselijke belevingswereld. "Ik zoek energie waar drama uit kan voortkomen. Idiotie, verblinding, alle bronnen van emotie en verlangen. In My summer of love speelt een meisje met vuur, waardoor ze bijna verdrinkt. Het gaat over gepassioneerde mensen in een dode wereld."

Sinister
De mens en de wereld waarin hij leeft zijn in Pawlikovski’s films contrasterende grootheden die zich slecht met elkaar verdragen. De maker zelf vindt zichzelf nog steeds terug in het niemandsland daartussen. "Engeland is een rare maatschappij. Het is een sterk geïndustrialiseerde, ontwikkelde samenleving waar mensen al vroeg in het leven keuzes leren maken op basis van lifestyle en prestatie in plaats van te luisteren naar hun hogere verlangens en behoeftes. Ze worden al vroeg bitter, cynisch en vals. Wat dat betreft zit ik qua verhalen een beetje vast in Engeland. Daarom keer ik in My summer of love terug naar mijn tienerjaren. Tieners kunnen nog een rol spelen die voor mij cinematografisch interessant is; die open en tegenstrijdig is."
Tegenstrijdigheid en ambiguïteit zijn woorden die als om adem snakkende dolfijnen regelmatig opduiken in de zinnen van Pawlikovski. Met de landschappen in zijn film geeft hij ze een zee om in rond te zwemmen. Pawlikovski: "Ik zoek naar een licht vervreemdende wereld. Een onvriendelijk, sinister landschap waar de personages niet mee communiceren. Ze springen er bovenuit. Het lijkt misschien een realistische wereld, maar het is in wezen een compleet geconstrueerd, fotografisch opgehoogde omgeving die de personages mede bepaalt. Tijdens het schrijven rijd ik maanden rond op zoek naar locaties. Ik neem honderden foto’s van natuur en architectuur die mijn wereld kunnen helpen vormen. Niets in het landschap van My summer of love is puur of ondubbelzinnig. Alles is ambigu. Ik had in Yorkshire, waar de film is opgenomen, al eerder een televisiefilm gedraaid. Toen al wist ik dat ik terug wilde naar dat idyllische platteland dat compleet verneukt is door tweehonderd jaar industriële revolutie."

Kloof
De bron waarin het spanningsveld tussen buiten- en binnenwereld tot uiting komt, ligt voor Pawlikovski in het menselijk gezicht, dat hij op vergelijkbare wijze als een landschap behandelt. Naast totalen van de Yorkshire natuur is de close-up de bepalende camera-instelling die zijn film vormgeeft. Voor de hoofdrollen van Mona (Natalie Press) en Tamsin (Emily Blunt) zocht hij relatief onervaren actrices die als onbeschreven bladen de dragers konden zijn van een spontane kracht die Pawlikovski in ervaren acteurs vaak mist.
"Zoals ik maanden in Yorkshire rond reed op zoek naar het juiste landschap, zo heb ik maanden gezocht naar een goed gezicht. Een goed gezicht is een gezicht dat je tegenstrijdige informatie geeft." Dezelfde kwaliteit vindt hij in acteur Paddy Considine, waar hij zowel in Last resort als in My summer of love mee samenwerkte. En het verklaart zijn aversie tegen de meeste Britse films. "Britse films zijn vaak artificieel, oppervlakkig, gaan over gangsters. Het cynisme dat in de Britten zit, zit ook in die films. Geen wonder dat Britse tv-komedies zo populair zijn: die prikken door die valsheid en pretenties heen. Maar voor een speelfilm is dat niet genoeg. Een film moet je ergens anders laten landen dan van waar je vertrok. Terwijl je in de maatschappelijke realiteit aan het eind van de dag precies op dezelfde plek landt waar je ’s ochtends van vertrok. Dat boeit me niet. Wat ik interessant vind, zijn imaginaire werelden van filmmakers als Fellini. Ik ben geen plotterige verhalenverteller die mensen als pionnen gebruikt. Ik wil onder iemands huid kruipen, door chaos tot een coherent verhaal komen. In het echte Engeland zouden mijn personages elkaar nooit hebben ontmoet. De culturele kloof tussen de werelden van ‘stiff upperclass’ Tamsin, en ‘white trash’ Mona is daar te groot voor. Hun gemeenschappelijke terrein ligt in de meisjesachtige humor waarmee ze over vriendjes en hun eigen toekomst praten. Humor is een middel tegen de wereld waar deze verloren zielen gedwongen zijn te leven — vol mechanische, gedachteloze processen en mechanische, gedachteloze mensen die niet betrokken zijn bij wat ze doen. Tamsin is onder de indruk van de bijdehante geestigheid en het anarchisme van Mona en Mona wordt aangetrokken door de ongebreidelde fantasie van Tamsin. Verder hebben ze weinig gemeen. Vooral Mona interesseerde me toen ik het boek van Helen Cross las, waar de film op is gebaseerd. Maar ik herken me ook in Tamsin." Pawlikovski grinnikt en zegt dan in een opperste vlaag van ambiguïteit: "Ik bezit wel enige realiteitszin, maar leef in een fantasiewereld."

Karin Wolfs

My summer of love

Seizoensbrand

My summer of love is een tijdloze zomerromance met imponerend acteerwerk en een subtiel gevoel voor humor.

Een lome zomerdag in Yorkshire. Een meisje dat we onmiddellijk herkennen als iemand uit de ‘working class’ rijdt rond op haar motorloze bromfiets. Als ze daarna wat ligt te luieren in de berm ontmoet ze een paardrijdende jongedame, die met haar hele wezen uitstraalt dat ze, net als haar rijdier, van goede komaf is. De rijkeluisdochter vertelt dat ze van kostschool is afgetrapt. Daarom brengt ze nu de zomer door bij haar ouders. In het dorp is bitter weinig te doen. Toch beginnen de meisjes niet alleen uit verveling met elkaar op te trekken. De aristocratische Tamsin (Emily Blunt), die als een geboren romantica Nietzsche citeert en de gefantaseerde passiemoorden van Édith Piaf verheerlijkt, is gefascineerd door de ongecompliceerde levenshouding van de roodharige Mona (Nathalie Press). Gevraagd naar haar toekomstdromen voorspelt het arbeidersmeisje zichzelf een te vroeg huwelijk met een foute kerel en een loopbaan als medewerkster in het lokale abattoir.
Omgekeerd vindt Mona in het landhuis van Tamsins familie een toevluchtsoord. Bij haar thuis is het niet te harden sinds haar oudere broer Phil (Paddy Considine) Jezus heeft gevonden. De ooit ongetwijfeld levendige pub van wijlen hun moeder heeft hij omgebouwd tot een Gristelijke gebeds- en ontmoetingsruimte.

Waanzin
De steeds inniger wordende lesbische relatie tussen de meisjes roept herinneringen op aan Heavenly creatures. Maar waar in Peter Jacksons meesterwerk de folie à deux uiteindelijk wel tot gewelddadigheden moest leiden, daar houden de vriendinnen in My summer of love als het er op aan komt de voeling met de realiteit, hoeveel de manipulatieve Tamsin ook liegt en fantaseert. Toch is Pavel Pavlovski’s film geen sociaal-realistische film zoals je van een Engelse cineast zou verwachten. De tijdloze zomerromance zou zich in het heden kunnen afspelen, maar door het softe kleurenpalet zou het ook best gesitueerd kunnen zijn in de jaren zeventig. De van origine Poolse Pavlovski observeert de typisch Engelse klassenverschillen met de blik van een goed ingevoerde buitenstaander, die bovendien beschikt over een subtiel gevoel voor humor.
Al net zo raak is zijn portrettering van het groepje blije Christenfundamentalisten rond Phil. Paddy Considine, die ook veel indruk maakte in Pavlovski’s speelfilmdebuut Last resort en Shane Meadows’ indringende wrekersdrama Dead man’s shoes, trok ter voorbereiding op zijn dragende bijrol wekenlang op met een groepje ‘born again Christians’. Zeer gecharmeerd van hun spiritualiteit arriveerde Considine op de set, zodat je je kunt afvragen of de religieuze waanzin die uit zijn ogen spreekt echt is of geacteerd. De dreiging van een direct onder de oppervlakte borrelende gewelddadigheid, die Considine in elke rol met zich meedraagt, imponeert ook nu weer. De jonge hoofdrolspeelsters stelen echter de show. Trefzeker aangestuurd door Pavlovski gaan Emily Blunt en Nathalie Press helemaal op in hun vurige romance, die niet langer dan een zomer mag duren.

Fritz de Jong