Thomas Vinterberg over Kollektivet
'Seks hadden ze aan de andere kant van de straat'
Na Festen, waarin hij een familie uit elkaar liet vallen (en nog wat andere films) is Thomas Vinterberg terug met Kollektivet, waarin hij een andere familie uit elkaar laat vallen.
Thomas Vinterberg, in 1998 de man achter de eerste grote Dogme-hit Festen, laat in Kollektivet een commune zien die alle clichés ontkracht. Het is een ontroerend, sterk geacteerd, soepel van toon wisselend melodrama. Hoofdrolspeelster Trine Dyrholm won in februari tijdens de Berlinale de prijs voor Beste Actrice voor haar rol van Anna.
Tijdens de persconferentie gisteren sprak u over de politieke situatie in Denemarken. Heeft die invloed op uw films? "Ik heb nooit een politiek motief om een film te maken. Dat vermorzelt de creativiteit. Ik zei iets over Denemarken omdat een vraag van een journalist dat in me wakker maakte. De vraag was: is die commune in de film een microkosmos van Europa? Ik zei nee. De film gaat over mensen, over dingen willen delen, over vrijgevigheid, over wederzijdse nieuwsgierigheid. Toen zei ik dat ik me schaam voor de Deense politiek. De regering van mijn land plaatst advertenties in buitenlandse kranten waarin ze vluchtelingen afraadt om naar Denemarken te komen. Dus mensen die vanuit Afghanistan voor oorlog op de vlucht zijn, lezen dat ze niet moeten komen. Als ze tenminste tijd hebben om kranten te lezen. Dat vind ik niet van waardigheid getuigen. Ik heb ook gezegd dat zich achter dat beschamende gedrag een volk met een goed hart bevindt."
Ulrich Thomsens personage Erik lijkt mij niet bepaald iemand met een goed hart. "Ik vind van wel."
Het is meer een klootzak. Waarom hebt u ‘m zo gemaakt? "Hij heeft een goed hart, hij is alleen niet sociaal. Hij probeert te voorkomen dat hij net als z’n vader wordt, een patriarch uit de jaren vijftig. Dat is waar deze mensen zich tegen verzetten: de traditionele familiestructuur van toen. Hij is iemand van de jaren zestig, met ideeën en ambities die tegen die van z’n vader ingaan, maar toch zoals hij wordt. Erik is geen manipulatieve zak. Hij is eerlijk. Een eerlijke zak."
Zou dit experiment met andere mensen wel gelukt zijn? "U suggereert dat het mislukt is. Ik denk dat het wel is gelukt. Tuurlijk zijn er offers gedaan. Wat we hebben geprobeerd, is laten zien hoe zo’n gemeenschap omgaat met leven, liefde, scheiding, verlies van leven. Ondanks alles wat er gebeurd is, staat er aan het eind van de dag nog wel een groep mensen met een glimlach. Al is er ook droefenis. Ik denk dat ze glimlachen omdat ze samen zijn."
Uw director’s statement in de persmap staat vol met gelukzalige jeugdherinneringen aan uw leven in de commune. "We hebben geprobeerd om het waarheidsgetrouw te maken, om alles van twee kanten te laten zien. Je voelt het verlangen van die mensen om de commune te laten slagen. Misschien is dat wel mijn nostalgie. Maar de film zoekt ook de confrontatie door de eindigheid van dingen te laten zien. Ik heb mooie herinneringen, ik heb ook herinneringen aan de veldslagen die plaatsvonden. Die waren echt niet leuk voor jonge kinderen. Misschien kun je zeggen dat mensen uit twee dingen bestaan, nou ja, ze bestaan uit veel meer dingen, maar om te simplificeren. Dat ze bestaan uit wat ze wel en wat ze niet van zichzelf aan de wereld willen laten zien. In een commune zie je alles. De eerste weken houden mensen nog een gezicht op, maar dan verdwijnt die façade. Dan zie je wie ze zijn."
Hoeveel van uw eigen leven zit erin? "Moeilijk te zeggen. Een paar anekdotes. Ik ben ook gescheiden, net als Erik. Ik ben ook met een jongere vrouw getrouwd. Misschien heeft de film iets van ‘Vinterberg op de biechtstoel’. Ik heb ‘m aan mijn oude commune laten zien. Dus aan de mensen waarmee ik ben opgegroeid. Die herkenden het niet. Dus het is niet langer hun verhaal, denk ik dan. Ze huilden wel. Iemand zei tegen me: het is niet gebaseerd op echte gebeurtenissen, wel op een echt gevoel."
Bent u niet te hard voor Anna? Ze raakt als enige totaal ontwricht. "Ik denk dat zij van alle personages het meeste lef heeft. In zekere zin is de film een verkenning van het lot van het individu tegenover dat van de groep en daarin brengt zij het grootste offer. Zodat het gevoel van gemeenschap intact blijft. Ze offert zelfs haar gezonde verstand en haar gemoedsrust op. In een wereld waarin alles gedeeld wordt, geeft ze misschien teveel van zichzelf weg."
U gebruikt in dramatische scènes nogal vrolijke muziek. "Dat heb ik van Hitchcock. Als hij iemand liet vermoorden, deden de personages daarna de gordijnen open en rookten een sigaret. Alsof ze net seks hadden gehad. Maar als twee mensen kusten stonden ze aan de rand van een afgrond en klonk donderende muziek. Zo moet je muziek gebruiken. Als bij Scorsese iemand uit elkaar wordt getrokken is dat altijd op vrolijke jazztonen."
U vermijdt de clichés over communes waarin mensen alleen maar seks hebben en hasj roken. Het is nogal een bourgeois commune. Was dat zo in Denemarken? "Er stonden 32 huizen bij ons in de straat. Zes waren van communes. Je had er dus nogal wat. Een commune is net als een familie: ze zijn allemaal anders. Die van ons was bourgeois. Een club academici in goeie doen. Een beetje zoals jullie, er zaten filmcritici bij, journalisten, filosofen, docenten. Mensen die een uitgebreide familie van gelijkgestemden wilden. Halverwege de jaren zeventig was het allemaal nog lekker gek. Halverwege de jaren tachtig kreeg je conflicten omdat mensen de tuin zo mooi vonden en niet wilden vertrekken. Dat was onze commune. Aan de overkant van de straat werd geneukt en geblowd.
"Ik heb dit deels gemaakt omdat ik al die fantasieën over communes wat realistischer wilde maken. Vaak hebben die met seks te maken. Maar zo was het bij ons gewoon niet. Volwassenen gingen niet vreemd en toch voelde men zich vrij. Niet dat ik nostalgisch ben. De jaren tachtig brachten individualisme en privacy. Die hebben hun eigen waarde. Prima. Alleen, soms begrijp ik het niet. Mensen zeggen dat er zoveel eenzaamheid is. Dan denk ik: waarom gaan jullie niet allemaal samenleven? Voor mij hoeft dat trouwens niet meer. Ik heb vier kinderen. Genoeg chaos in huis. Ik heb ook een lichte allergie voor kleine democratieën gekregen. Dat eindeloze overleggen over details. Ik heb genoeg gepraat."