Lucile Hadzihalilovic over Évolution

Roodharige vrouwen wonen met hun zoontjes op een desolaat eiland, omringd door onstui­mige golven. Twaalf jaar na Innocence — over een afgelegen kostschool — verrast filmmaker Lucile Hadzihalilovic weer met een buiten­gewoon esoterisch sprookje.

Vloeiend glijdt de camera door een wonderlijke onderwaterwereld langs eigenaardige organismen. Een zeester komt in beeld, met een verleidelijke en tegelijk afschrikwekkende rode kleur. Dan zien we hoe moeders zich in het holst van de nacht verenigen in zee, terwijl hun zoontjes liggen te dromen. Is het een heksenkring? In de ziekenboeg op het eiland gebeuren merkwaardige dingen. Daar wordt Nicolas met zijn leeftijdsgenoten onderworpen aan een ongebruikelijke behandeling.

Nog meer dan in Innocence is in Lucile Hadzihalilovics Évolution in geen enkel shot een eenduidige boodschap te ontdekken. Hadzihalilovic vertelt tijdens het International Film Festival Rotterdam ingetogen over hoe de mystiek in haar werk leidt tot terughoudendheid bij investeerders: "Potentiële geldschieters begrijpen het verhaal niet of willen meer weten over de plot." Door te filmen op Lanzarote werd het geldprobleem deels verholpen. "Doordat je een vergoeding kan krijgen als je daar filmt, was dit een ideale combinatie van economische en artistieke motieven." Aan de set — het vulkanische landschap en de oceaan — hoeft immers weinig te worden toegevoegd. "Het is precies het alternatieve universum dat ik zocht, met dat diepe gevoel van mysterie."

Haar werkwijze is net zo organisch als de natuur die ze in beeld brengt. "Het maken van een film is voor mij een visuele ervaring, niet een verbale." Zo zijn de driftige golfslagen van de oceaan hoorbaar onder beelden van donkere heuvels en spierwitte woningen. "Ik hou van die ambivalentie tussen water en land. Het glinsterende zeewater en het ruwe landschap zijn aantrekkelijk en angstaanjagend. Die tweeledigheid zie je terug in de personages en hun emoties. Het heeft te maken met hoe in onze driften angst en plezier onlosmakelijk verbonden zijn."

Haar woorden doen aan Freud denken. Die zag dromen als visualisaties van het onderbewuste en Hadzihalilovic lijkt een droomwereld te visualiseren. Toch gaat die vergelijking niet op, zegt ze: "Het werk van Jung sluit meer aan bij mijn visie." Jung beschreef een collectief bewustzijn, wat de film verbeeldt doordat de vrouwen met hun rode haardos en gebleekte wenkbrauwen klonen van elkaar lijken. Alsof ze allemaal uit dezelfde bron komen.

Vruchtwater
Hadzihalilovic vindt de verwoede pogingen om haar werk te duiden wel vermakelijk. Op de vraag of de vrouwen uit de film misschien aliens zijn, antwoordt ze glimlachend: "Dat zou kunnen." We zijn als mensheid immers voortdurend op zoek naar water op andere planeten en water is de oorsprong van het leven. Ze knikt instemmend: "Water wijst ons erop dat we maar een klein deel van het universum zijn."

De verhaalwereld in Évolution kan vergeleken worden met een hemellichaam, zegt ze. "Het is een plek van oorsprong, een microkosmos zonder mannen, waar Nicolas zich niet kan relateren aan een vaderfiguur." Het eiland is tevens een visuele metafoor voor de baarmoeder. "Het is comfortabel en aangenaam, zoals een cocon. Maar Nicolas kan er niet blijven. Dat zou een nachtmerrie worden. Hij moet ontsnappen uit het moederlijke vruchtwater."

Naast het feit dat Évolution net als Innocence over volwassen worden gaat, klinken de rest van Hadzihalilovic’ bespiegelingen als een orakel. Daar is ze zich bewust van, ze geeft liever niet teveel prijs. Ze maakt een vergelijking met Eraserhead (1978) van David Lynch: "Ik begrijp het, en toch begrijp ik het niet." Net als het surrealistische werk van kunstschilder Giorgio de Chirico, zegt ze. "In zijn beelden van de Zuid-Italiaanse, hete zon en het voortdurende spel van schaduwen huist een sterk gevoel van mystiek." Ze herinnert zich dat David Lynch ooit als schilder begon. "Ik had dat ook gewild, visuele kunst spreekt me erg aan." Wat ze wel deelt heeft met Lynch is zijn werkwijze. Net als hij werkt ze op basis van intuïtie. "Hij maakt films omdat hij graag films maakt, net als ik."