Ryan Coogler over Fruitvale Station

Toen op metrahalto Fruitvale Station in de vroege uren van Nieuwjaarsdag 2009 een zwarte jongeman werd doodgeschoten door een blanke metro-agent stond Oakland in vuur en vlam. "Ik was getuige van de rellen en de frustratie maar merkte dat ze zonder effect bleven", zegt Ryan Coogler. "Door met Fruitvale Station negentig minuten aandacht te krijgen, bereik ik meer dan door winkels te vernielen."

Zijn fascinatie voor het verhaal van ras- en generatiegenoot Oscar Grant zette de jonge filmmaker Ryan Coogler niet aan tot een vlammende aanklacht maar tot een intimistische ‘de dag waarop je sterft’ tragedie. "Ik hou van films waar de actie zich zoals bij Elephant en Do the Right Thing afspeelt op één dag en je het gevoel van een constant tikkende klok krijgt", aldus Coogler. "Die structuur laat toe om spanning op te bouwen en dramatiek te ontwikkelen."

Quentin Tarantino is alvast gek van Fruitvale Station.

Vaak debuteren cineasten met een persoonlijk verhaal. Jij koos voor een faits divers. "Tijdens mijn opleiding werd ik verliefd op film als kunstvorm en ontdekte ik dat het een uitstekende uitlaatklep is voor emoties en vragen. Ik wil verhalen van gemarginaliseerde personages vertellen, sociale onderwerpen aansnijden en stof leveren voor discussies. Film moet iets betekenen, dan kan het mensen bewustmaken."

Waarom zag je Fruitvale Station als een fictiefilm en niet als een documentaire? "Eerst en vooral omwille van de tijd. Het onderwerp is brandend actueel en ik wou er zo snel mogelijk op inpikken. Aan een goede documentaire werk je lang. Je doet research, leert je onderwerp kennen, bent lang in de weer met getuigen en nog langer met de montage. Komt daar nog bij dat aan het einde van de rit documentaires minder bekeken worden dan speelfilms. Bovendien brengt goede fictie je dichter bij de personages. Mijn doel is mensen tijd laten doorbrengen bij Oscar Grant."

Je vertelt het verhaal vanuit zijn oogpunt. "Heel bewust. Tijdens het proces werd de zaak gepolitiseerd en dan gaat de menselijkheid verloren. Terwijl een individu meer is dan de som van referentiepunten die hem politiek situeren. De advocaten van de agent focusten op de slechte dingen die ze bij Oscar vonden, zijn arrestaties en misdrijven. Daardoor werd hij herleid tot een crimineel en werd alles bekeken vanuit een negatieve invalshoek. Zo was hij geen vader maar een man die een vrouw zwanger gemaakt had. Terwijl Grants advocaten dan weer alles onder de mat veegden en hem voorstelden als een perfecte kerel, een zinloos vermoorde sociale activist. Enkel wie dicht bij Oscar stond kende de ware tragedie en zag zijn goede én slechte kanten. Niemand is immers helemaal goed of helemaal slecht. Omdat Oscar dood is en geen weerwoord kan geven, vertel ik het verhaal vanuit zijn perspectief. Wat mij interesseerde was niet hoe dit incident kon gebeuren maar wel hoe Oscar in een situatie belandde die zijn leven drastisch inkorte. Als 22-jarige heb je nog niet alles op een rijtje en het tragische is dat Oscars leven beëindigd werd voor hij zichzelf kon vinden."

Door niet te focussen op de politie hou je hun paranoia, racisme en machismo buiten beeld. "Het perspectief van agenten krijgt het publiek al zo vaak te zien. Daarom leek het me interessanter om als verteller het standpunt van het slachtoffer in te nemen. De agent die Oscar doodschoot groeide op in Napa County, een 100% ‘witte’ omgeving en als volwassene werd hij, gewapend met een pistool en een badge, in de meest multiculturele stad ter wereld losgelaten. Totaal onvoorbereid om met gekleurde mensen om te gaan. Zijn beeld van zwarten was gekleurd door misdaad en dood. Het probleem is dat zo iemand bij een confrontatie mensen zoals Oscar niet als een mens behandelt maar als een archetype, een cliché. Dat ik zijn standpunt niet verder uitspit heeft alles te maken met het feit dat hij er nog is, hij kan zich nog verklaren en verdedigen, Oscar niet."

Je benadrukt ook Oscars familieleven. Dat is warm ook al zijn er conflicten. "Opnieuw: dit wordt zelden getoond. Door het familieleven van iemand als Oscar te negeren kan men het gebeuren sneller wegklasseren. Ironisch genoeg was die fatale dag heel huiselijk. Het verjaardagsfeestje van zijn moeder was extra belangrijk omdat hij de vorige keer in de gevangenis zat. Volgens zijn vrienden was hij erg vreemd, leek hij die dag veel na te denken. Zijn moeders verjaardag en nieuwjaar zag hij als een nieuwe start, hij keek er naar uit meer tijd door te brengen bij zijn dochter en dacht na over manieren om te veranderen."

Sprak je met veel vrienden en familieleden? "Ik deed heel wat research en kreeg toegang tot de documenten van het proces. Met name de getuigenissen van agenten en metropassagiers. Ik wou de waarheid immers zo dicht mogelijk benaderen ook al blijft het een film die vooral een bevredigende kijkervaring wil zijn. Dat betekende dat ik wel eens zaken en personages combineerde, maar elke dramatische keuze was ondersteund door research. De acteurs kregen de kans om kennis te maken met Oscars vrienden en familieleden wat hen hielp om beslissingen te nemen. Bij filmmaken draait immers alles rond keuzes maken. Het maakte hen ook bewust van de verantwoordelijkheid tegenover reëele mensen, maar dat leverde positieve druk op. Ik had er vertrouwen in want ik kreeg uiteindelijk de acteurs die ik wou. Toen ik het scenario schreef had ik Michael Jordan in gedachten als vertolker van Oscar. Een schitterend acteur die nog geen hoofdrol had gespeeld maar er klaar voor was. Ik dacht nooit dat we Octavia Spencer, die een Oscar won voor The Help, zouden kunnen krijgen, maar mijn agent kreeg het script tot bij haar en ze hapte toe. Meer nog, ze trad op als co-producent."

Hoe moeilijk was het om geld te vinden voor een debuutfilm zonder sterren? "Ik had het geluk dat een aantal van mijn kortfilms prijzen wonnen en dat ik opgemerkt werd door Significant Productions, Forest Whitakers productiemaatschappij. Forest is geïnteresseerd in mensenrechtenthema’s en geeft jong talent kansen. Toen ik hem in april 2011 duidelijk maakte hoe nauw Fruitvale me aan het hart lag, wou hij meteen de film doen. Op dat moment liep ik nog filmschool. Voor ik in mei afstudeerde begon ik te praten met Oscars familie en vrienden, verwierf Forest de rechten en schreef ik het scenario dat in oktober bij het Sundance Screenwriters Lab belandde. In januari 2012 leerde ik in Sundance sleutelen aan het script, even later kregen we financiële steun van de San Francisco Film Society en in juli 2012 startten de opnamen. Dan was het snel monteren om de film klaar te krijgen voor het Sundance Film Festival 2013. Het was al leuk om gesteund te worden door het Sundance Institute, maar geprogrammeerd worden op het festival was een droom die uitkwam. Ik begon als filmmaker om verhalen te vertellen die door zoveel mogelijk mensen gezien worden en daarbij hielp het festival. De Weinstein Company besloot er de film te verdelen en Cannes nam hem op in Un Certain Regard. Een filmproductie is een auto die wanneer mensen instappen verandert in een kleine vrachtwagen waar weer meer mensen instappen zodat het een bus wordt… je weet niet waar het eindigt."