Ari Folman over The Congress

Ja, The Congress is een heel andere film dan Waltz with Bashir en nee, Ari Folman ziet niet echt een verschil in het regisseren van acteurs voor documentaires, fictie of animatie. "It’s all in the character."

Het is een beetje van Lem en een beetje van zichzelf, vertelde regisseur Ari Folman afgelopen jaar op het Filmfestival Cannes ter gelegenheid van de wereldpremière van zijn nieuwste film The Congress. "Alhoewel er, als ik erover begin na te denken, wel heel veel van Lem inzit", aldus Folman. Hij begint op te sommen: "Het congres zelf, het hotel, het Hilton Costaricana, de paniekaanval waarin Robin van haar oude zelf in haar jonge ik transformeert, de lichten, de roomservice, de tekst van Robin die zegt: ‘New York is nu een stad vol hangende tuinen’, de voice-over komt direct van Lem, het dagboek van Professor Ijon Tichy…"

Waar gaat het allemaal over? Het gesprek is nog maar net begonnen, en we zitten al diep in de Stanislav Lem-ologie.

Folmans The Congress is dan ook deels een verfilming van de sciencefictionsatire over utopie en illusie van de Poolse schrijver van Het futurologische congres uit 1971 en deels een film over zijn eigen ervaringen met roem en media. Vijf jaar geleden was Folman ook al in Cannes, met zijn geanimeerde documentaire Waltz with Bashir, die wereldwijd prijzen zou winnen en kritische waardering zou oogsten. "Destijds had ik net voor ik naar Cannes kwam een optie op The Congress geregeld. Ik liep met mijn sales agent over de filmmarkt en hij wees me op een oudere vrouw en vroeg me of ik wist wie dat was. Het was een van de Amerikaanse acteergodinnen van de jaren zeventig – nee, ik zeg niet wie – en niemand herkende haar, ze was ook niet te herkennen, helemaal oud en op. Dat beeld liet me niet los, vooral niet omdat het zich in mijn hoofd begon te vermengen met beelden uit haar beroemdste films. Toen realiseerde ik me dat zij voor altijd zou moeten leven met het beeld van haar jongere zelf. En wij ook. Zo is het eerste, live action deel van The Congress ontstaan."

In The Congress speelt actrice Robin Wright een actrice die Robin Wright heet wier beeld niet alleen voor eeuwig jong voortleeft op celluloid, maar ook in gescande vorm voor altijd als haar jongere zelf films kan blijven maken. En dan moet ze nog in de wereld van Stanislav Lem verdwalen. Folman noemt zijn hybride film een mix van fictie, sciencefiction, documentaire en in het laatste deel keert de animatie terug waarmee hij bekend werd. "Ik heb het verhaal van Lem als tiener gelezen, en toen als student, en toen ik na Waltz with Bashir een film wilde maken die niet zo persoonlijk was als dat relaas over mijn ervaringen in de Libanese Burgeroorlog begin jaren tachtig, kwam ik er weer op terug. Het was een vorm van escapisme. En de beste vorm van escapisme voor mij is sciencefiction. Maar toen bleek het uiteindelijk toch weer een heel persoonlijk project te worden. Met elke film sluit je een periode van je leven af, ik denk dat deze film uiteindelijk zowel over mijn fascinaties uit mijn jeugd gaat, als over alles wat er na Waltz with Bashir gebeurde."

U noemt het deels een documentaire? "Er zit een scène in waarin de actrice Robin Wright, het personage in de film, zich laat scannen. Toen ik die scène schreef had ik eigenlijk geen idee waar ik het over had, maar toen we hem wilden gaan opnemen, zei de locatiescout in Los Angeles tegen me: ‘Man, zo’n bedrijf hebben we hier verderop in de straat.’ Ik was geshockeerd. We gingen er naar toe en het was verschrikkelijk. Duizenden witte lampen. Na twee minuten scannen ben je verblind. Die technologie is er dus gewoon al. En als ik je niet zou vertellen dat het meisje in het demonstratiefilmpje een gescande acteur is, dan zou je me niet geloven. Hoe men dat verder in de toekomst gaat gebruiken, kan ik niet voorspellen.
"Of wel. Ik kan voor Stanislav Lem spelen en bedenken hoe de huidige technologie zich in de toekomst verder zal ontwikkelen. Als ik naar mijn kinderen kijk, de hele dag met hun iPads en hun mobieltjes bezig. Denk je dat die het over vijftien jaar kan schelen of een filmpersonage door een echte acteur wordt gespeeld of niet? Als het in een videogame kan, kan het in een film ook. En als films er goedkoper door worden, waarom niet. Als de geldschieters het voor het zeggen hebben…"

Heeft dat documentaire-element ook nog iets te maken met het feit dat Robin Wright zichzelf speelt in de film "Robin Wright is uitermate dapper. Ze zei: ‘Je mag m’n leven hebben en m’n filmografie hebben, maar de vrouw in de film is ‘Robin Wright’. Vraag me niet om mezelf te zijn. Ik ga haar spelen. Ik ben niet de Robin Wright in de film.’ Dat heeft het voor haar uiteindelijk ook makkelijker gemaakt. Ze kon altijd zeggen: ‘Dit ben ik niet. Dit is een filmfiguur’. Haar rol zegt iets over onze obsessie met roem. Iedereen wil Robin Wright zijn, niemand wil zichzelf zijn."

Heeft u als reactie op het futuristische thema van de film voor een ouderwetse animatiestijl gekozen? "Dat. Ja. En omdat ik niet van 3D hou. En omdat je met het geld dat je in Europa bij elkaar kunt schrapen nooit met Hollywood kunt concurreren. Maar vooral omdat ik die old school-stijl zelf heel cool vind."

Is er ten aanzien van acteurs een overeenkomst tussen scannen en animatie? "Nee! En ik zal je vertellen waarom. Ik heb gewoon scènes met de acteurs gedraaid, als referentie voor de animators. Voor mij is het cruciaal om de essentie van de acteurs voor de animators te behouden. Dat weerspiegelt ook de essentie van de personages. Want of je nu animatie of documentaires of fictie maakt, it’s all in the character!"

Aan het einde van de film refereert u aan de toekomst van film en entertainment als iets wat je kunt eten, drinken en worden. Maar is dat niet juist hoe kunst al van oudsher wordt gezien: als iets wat transformeert? "Dat heb ik nog niet zo bedacht, maar het is een gedachte die me aanstaat. Kan ik hem gebruiken?"

Bij Lem is er geen hoop, bij u wel. Waarom? "Lem schreef zijn boek als allegorie voor het communisme. Ik was toen niet daar, dus ik kon dat niet zo een op een vertalen. Ik moest iets van mezelf toevoegen, en dat werd de cinema. Toen ik het scenario schreef had ik een Griekse tragedie voor ogen, over een protagonist die haar identiteit aan de duivel verkoopt in ruil voor eeuwige jeugd, en haar liefde opgeeft om haar zoon te terug te vinden, wat haar nooit zal lukken. Ze faalt en ze sterft. Maar toen nam mijn menselijke kant het over. Niet om de film toegankelijker of commerciëler te maken. Maar omdat er hoop moest zijn. Mensen hebben hoop nodig."