Production designer Curt Enderle over zijn vak

'Stop-motion animatie is een marathon, geen sprint'

Curt Enderle tijdens The Art Department. Foto: Playgrounds/Willeke Machiels

Stop-motion animatie is hot. Production designer Curt Enderle (Guillermo del Toro’s Pinocchio) draait al decennia mee achter de schermen van deze arbeidsintensieve animatievorm. “Animatie heeft lang de reputatie van ‘babysitter’ gehad.”

Guillermo del Toro’s Pinocchio

Goed, hij verzilverde de prestigieuze prijs niet. Maar Curt Enderle is toch verdomd gelukkig met zijn (gedeelde) BAFTA-nominatie voor het production design van Guillermo del Toro’s passieproject Pinocchio. Het is namelijk de eerste keer dat een volledig uit stop-motion animatie bestaande film in deze categorie opgaat voor die prijs.

Het zegt iets over de groeiende waardering voor het genre, vermoedt de Amerikaan. “Animatie heeft lang de reputatie van ‘babysitter’ gehad, maar makers als Guillermo del Toro, die in Pinocchio ook zeer volwassen thema’s behandelt, tilden stop-motion naar een hoger plan. Hij zag, net als Wes Anderson eerder, dat dit medium de beste keus kan zijn om een bepaald verhaal te vertellen, niet puur als genre dat vooral bedoeld is voor kinderen. Het heeft ervoor gezorgd dat het wat serieuzer wordt genomen.”

Enderle deed op 20 en 21 april Nederland aan als headliner van The Art Department in Eindhoven, een tweedaags festival rond concept art en design in film, animatie en games. Hij vertelde kunstacademiestudenten en collega’s over zijn werk, gaf een Q&A na een vertoning van Pinocchio en beoordeelde portfolio’s van studenten.

In een Zoom-gesprek voorafgaand aan het evenement vertelt hij dat hij het belangrijk vindt om op zo’n manier een nieuwe generatie creatieven te leren kennen. Je netwerk is van groot belang in deze industrie, die zeer internationaal maar tegelijk klein en vakspecifiek is. “Ik heb zelf het geluk in Portland, Oregon te wonen, dat de grootste concentratie aan stop-motion animatoren ter wereld heeft.”

De Boxtrollen

Het is een plek die in de toekomst misschien veel meer vaklieden aantrekt, ook uit Nederland, want stop-motion animatie wint terrein. Met Wes Andersons succesvolle uitstapjes naar de vorm (Fantastic Mr. Fox, 2009; Isle of Dogs, 2018), de beeldige animatiefilms van studio Laika (Coraline, 2009; ParaNorman, 2012; The Boxtrolls, 2014), onze ‘eigen’ Knor (Mascha Halberstad, 2022) en onlangs het succes van Guillermo del Toro’s Pinocchio, staat het genre er fraai op – zowel bij publiek als binnen de industrie.

Enderle heeft van binnenuit gezien hoe de industrie verandert: hij werkt al decennia creatief achter de schermen. Na zijn afstuderen aan de Minnesota State University werkte hij aanvankelijk in het theater, onder meer als set designer. Per toeval rolde hij in stop-motion, toen hij door een kennis binnengehaald werd bij Will Vinton Studios (o.a. Gary & Mike, 2001). Daarna werkte Enderle bij Laika aan ParaNorman (als set designer) en The Boxtrolls (als art director). Enderle tekende daarna voor de functie van art director bij Wes Andersons Isle of Dogs (2018) en verzorgde recentelijk (samen met collega Guy Davis) het production design van het veelgeprezen Pinocchio.

Enderle vertelt levendig over het werkproces met Del Toro. Waar een production designer doorgaans in een vroeg stadium bij het proces betrokken wordt, was dat hier anders. Del Toro werkte al vijftien jaar aan zijn eerste stop-motion film, die financieel hortend en stotend van de grond kwam. Enderle: “Toen ik rond 2019 aansloot, had Del Toro al inspiratie gehaald uit de boekversie van Carlo Collodi’s negentiende-eeuwse verhaal, met de illustraties van Chris Grimly. Er lagen op dat moment al enkele designs klaar van Geppetto’s huis, zowel interieur als exterieur. Daaraan hebben we als production designers uiteindelijk niet veel veranderd.”

Omdat Del Toro’s scenario op dat moment nog niet definitief was – dat duurde na Enderle’s komst nog zo’n acht maanden – besloten Enderle en Davis steeds te werken met wat er al wél vaststond. Zo bouwden ze langzaam maar zeker meer sets en personages uit. “In stop-motion wil je zo min mogelijk ontwikkelen en maken dat niet zeker in de film belandt. Stop-motion animatie is een marathon, geen sprint.” Na de eerste sets van Geppetto’s huis en houtatelier en van de kerk ontwierpen Enderle en zijn collega’s ongeveer negentig afzonderlijke sets waarop in de loop der tijd zo’n veertig animatoren werkten.

Isle of Dogs

Het samenwerken met ‘live-action regisseurs’ als Del Toro en Wes Anderson (die eerder wel al Fantastic Mr. Fox had gemaakt) is Enderle goed bevallen. Vooral omdat alles net even anders loopt dan met animatieregisseurs, voor wie het proces gesneden koek is. “Guillermo had geen vastomlijnde ideeën over de vorm en het daarbij horende proces, waardoor hij ervoor zorgde dat wij onze eigen grenzen bleven verleggen. Ik denk dat dit een beter product heeft opgeleverd.”

Sowieso denkt Enderle dat de functieomschrijvingen in deze wereld misschien minder hard begrensd zijn dan bij live-action. Een uitvoerend art director, doorgaans net een treetje lager dan de production designer, krijgt bij het ene project meer verantwoordelijkheid dan bij het andere, zo ervaarde hij zelf. “Als een groep creatieven samenkomt is het even zoeken wie waarin het sterkst is. Dat hangt niet alleen af van hun specifieke vakkennis, maar ook van hoe de persoonlijkheden het prettigst met elkaar samenwerken.” Zo werkte Enderle bij de ene film actief mee aan het design en de ontwikkeling van de poppen zelf, bij andere producties vooral aan de sets. “Ik was als production designer van Pinocchio bijna aan het werk als art director.”

Bij Pinocchio was hij ook nauw betrokken bij het ontwerp en de ontwikkeling van de personages. Een uiterst complexe zaak. “Denk alleen al aan het omzetten van de gekozen 2D-designs naar driedimensionale proporties. En dan zijn er nog zo veel meer stappen te zetten wat betreft het ontwerp, het skelet van de poppen, de omhulsels, de juiste textuur, de casting en kleding.” Hiervoor werkte hij samen met de Britse poppenmakers Mackinnon & Saunders en poppenmaker Georgina Hayns in Portland. Daarnaast moest hij in zijn functie als production designer het complete creatieve team aansturen en zorgen dat de ontwerpen uitgewerkt werd naar Del Toro’s wensen. “Want dat is mijn werk bovenal: het gaat niet om mij als kunstenaar, maar om hoe ik regisseurs kan helpen hun visie tot leven te brengen.”

De stop-motion industrie maakt de laatste jaren grote stappen, constateert Enderle. Zo is de pop van Pinocchio met de nieuwste 3D-printtechnieken tot stand gekomen. “Een paar jaar eerder hadden we deze film niet precies zo kunnen maken.” Hij roemt ook de ontwikkelingen bij een studio als Laika, zoals de hoge printkwaliteit van verschillende gezichten, die personages genuanceerd kunnen laten performen.

Naast de evolutie van technische aspecten wordt er ook simpelweg heel veel geproduceerd op hoog niveau. Enderle: “In de afgelopen periode werd er bijna simultaan gewerkt aan drie grote producties tegelijkertijd: Wendell & Wild van Henry Selick, Wildwood bij Laika en onze Pinocchio. Er waren, binnen die relatief kleine industrie, toch zo’n zeven- tot achthonderd mensen tegelijkertijd aan het werk – dat vind ik indrukwekkend. En dan zijn ze bij Aardman in Engeland ook nog bezig met Chicken Run 2 en een nieuwe Wallace & Gromit.”

Dan moet Enderle, die bevlogen over zijn werk praat, dóór. Koffiedrinken met een oud-student die hij tijdens een eerder bezoek aan dit Nederlandse festival leerde kennen. Enderle is benieuwd naar diens nieuwe project in wording. Wie weet worden de twee binnenkort collega’s. “Wij zwerven de wereld rond, om in verschillende samenstellingen aan projecten te werken. Het is altijd bijzonder om een oude bekende te zien die net als jij dezelfde unieke skillset in huis heeft.”