Liu Jian over Have a Nice Day

De Chinese animatieregisseur Liu Jian heeft een achtergrond als landschapsschilder. Dat is te merken in Have a Nice Day, een van de hoogtepunten van de Berlinale in 2017, die nu eindelijk in Nederland wordt uitgebracht.

Hij maakt geen animatiefilms, zegt Liu Jian, maar ‘geanimeerde films’: shots en montage zijn geïnspireerd door live-action speelfilms. Daarom was hij blij dat zijn tweede lange film in première ging op een algemeen filmfestival als de Berlinale. De eerste Chinese animatie in competitie ooit bleek in 2017 een van de hoogtepunten van Berlijn. In Nederland werd Have a Nice Day vorig jaar vertoond op het Holland Animation Film Festival (HAFF), waar in 2009 Liu’s eerste lange animatie, het thematisch en stilistisch verwante Piercing I, zijn wereldpremière beleefde.

Have a Nice Day speelt zich af gedurende één dag in een onopvallend Zuid-Chinees stadje, waar een ensemble van cynische en lamlendige Chinezen bloederig botsen in de strijd om een tas met een miljoen yuan. Ze zijn onhandig, gaan over lijken en ouwehoeren over van alles. Maar ondanks de spanning, absurditeiten en zwarte humor – zie de titel – is dit geen Chinese variant op Tarantino. Liu’s toon is serieuzer, zuchtender, echter.

Zijn tekenstijl is geënt op de werkelijkheid, in een variant op de klare lijn. De animatie zelf is beperkt (niet verrassend voor onafhankelijke lange animatie), maar precies. Bovendien: ook onbeweeglijke gezichtsuitdrukkingen en houdingen zijn bij Liu expressief. De geluidsband is realistisch, met overtuigend stemacteren, veel detail in geluidseffecten, diepte in het achtergrondgeluid en een aanstekelijke soundtrack door het Shanghai Restoration Project.

Het meest valt echter Liu’s achtergrond als landschapsschilder op. Have a Nice Day is ook een schilderijententoonstelling, met een mat, bewolkt kleurenpalet en zeer gedetailleerde en sfeervolle, vaak stilstaande beelden van de randen en rafelranden van een Zuid-Chinees stadje. “Ik ben opgeleid als landschapsschilder en zie mijn films als het verlengde daarvan: thema’s en onderwerpen zijn hetzelfde gebleven”, vertelt de regisseur me in Berlijn. “Ook in animatie kun je bijna volledig je eigen visie verwezenlijken. Het is alleen een andere techniek en een ander medium. Inderdaad zijn de landschappen in mijn film belangrijk, maar volgens mij kun je zeggen dat Have a Nice Day zélf een landschap is. Het toont het moderne China, via een doorsnee Zuid-Chinees stadje. De personages zijn mensen uit verschillende sociale klassen die met elkaar te maken krijgen, aan de randen van de stad. Allemaal vanwege één tas met geld, die hun levens verandert.”

Ongebruikelijk actueel
Er zitten een paar afwijkende, merkwaardige scènes in Have a Nice Day. Een lang live-action shot, ongeveer halverwege, van stromend water. Een wilde karaoke-videoclip vol persiflages op communistische propagandabeelden. En enkele zeer recente verwijzingen, waaronder een nieuwsfragment over Trumps verkiezingsoverwinning – ongebruikelijk actueel voor een lange animatie.

“Wat dat laatste betreft: dat is een truc die ik altijd gebruik”, zegt Liu. “Zoals u weet duurt het altijd lang om een animatiefilm te maken; in dit geval drie jaar. Wat drie jaar geleden actueel is, is dat nu niet meer. Daarom laat ik lege plekken in de film, die ik pas op het laatste moment invul. Zo wil ik mijn animatie relevanter maken. De karaokeclip is interessant, omdat die pas laat is toegevoegd, tijdens de productiefase. Het is net als met koken: je bent bezig met het recept en opeens krijg je het gevoel dat je nog een sterk kruid nodig hebt. Zo kwamen we uit op deze combinatie van Chinese propaganda en Amerikaanse popart. En de scène met stromend water is een van mijn favorieten. Het is een experiment met de filmtaal; structureel gezien is het een lege plek. Emotioneel geeft de scène je de gelegenheid om op adem te komen. Elke kijker zal natuurlijk z’n eigen interpretatie hebben, maar voor mij is het water een metafoor voor het menselijk lot. Net als bij stromend water is er niets wat je ertegen kunt doen. Je kunt het niet stoppen, je kunt het niet veranderen. Het lijkt wel of we keuzes hebben in het leven, maar dat is niet zo.”

Dodelijk kapitalisme
Dat geldt zeker voor de personages in Have a Nice Day. Het is niet moeilijk om in de film een kritiek op het moderne China te zien. Overal hangen gescheurde posters en reclameborden, neonlichten knipperen moedeloos, graffiti bekladt de muren: ongeïnspireerde boodschappen van marktkapitalisme en zelfexpressie. Er zijn drie niveaus van vrijheid, zegt de ene nietsnut tegen de ander: “De markt, de supermarkt en online shopping.” Waar is Mao? Op de bankbiljetten, in die ene tas met geld waar iedereen om strijdt.

“Je kunt inderdaad zeggen dat deze film over China gaat. Ik wil dat ook graag aan een buitenlands publiek laten zien. Maar ik wil eigenlijk iets diepers vertellen. Uiteindelijk gaat het over de menselijke natuur. Over verlangen, over hebzucht, de keuzes die we onder ogen moeten zien en het noodlot dat ons treft. In die zin is de film universeel. Ik maakte deze film niet louter voor een Chinees of internationaal publiek, maar voor allebei.”

Want ja, dit is een beeld van China, met zijn cynisch individualisme en de tas met geld als symbool van een onhoudbaar, immoreel en dodelijk kapitalisme waarin alles draait om geld, winst altijd ten koste gaat van anderen en geluk is gereduceerd tot platte commercie. Dat is zo in China. En dat is niet anders bij ons.