Corinne van Egeraat en ‘Mister A’ over Myanmar Diaries

Tien filmmakers in Myanmar besloten na de militaire coup vorig jaar om elk een korte film te maken. In Myanmar Diaries vormen de tien films een aanklacht tegen de meedogenloze repressie. Producent Corinne van Egeraat en een van de anonieme makers vertellen over de film en het verzet in Myanmar.

Zijn naam houdt hij liever verborgen, zegt de Myanmarese filmmaker op het Movies that Matter Festival, dat vorige maand werd gehouden in Den Haag en waar Myanmar Diaries de Camera Justitia Award won. Net als zijn woonplaats in Myanmar. Dat hij zich op het festival wel gewoon vertoont, roept verbazing op, want dictatoriale regimes hebben overal ogen en oren. De anonieme filmmaker, die het prima vindt als ik hem ‘Mister A’ noem, begrijpt de bezorgdheid, maar zegt zich ‘relatief veilig’ te voelen. “Ik denk dat het regime grotere vissen wil vangen dan achter een filmmaker aan te jagen.”

Aan tafel zit ook Corinne van Egeraat, de producent. Haar verhouding met Myanmar gaat jaren terug. “Na 2010 maakte Myanmar een transitie door naar democratie. Er heerste een enorm positieve en optimistische sfeer. Drie jaar later werd er voor het eerst een mensenrechtenfestival georganiseerd. Een spektakel. De initiatiefnemer kende mijn partner Petr [de Tsjechisch-Canadese mensenrechtenfilmer Petr Lom; JvdB] en vroeg of wij een masterclass wilden komen geven. Het was een fantastische ervaring. Jonge filmmakers waren zo ongelofelijk hongerig om verhalen te vertellen.”

Het stel besloot in Myanmar te blijven om er les te geven. Dat werden uiteindelijk vier jaar. “Een geweldige tijd! Er was zoveel energie en er waren zoveel mogelijkheden. Als je jong was kon je je carrière dromen. Al onze studenten vonden werk in de filmindustrie, bij de televisie of in de journalistiek.” Naast lesgeven werkten de twee aan de documentaire Burma Storybook (2017). “De hoofdpersoon is een dichter, die af en aan 25 jaar in de gevangenis heeft gezeten. De film geeft zo een beeld van de transitie van militaire dictatuur naar democratie. Toen de film klaar was, was ons werk gedaan. Hij werd vertoond en daarna zijn we teruggegaan naar Nederland.”

Schok
Uiteraard bleef het stel na hun vertrek de situatie in Myanmar volgen, die volgens Mister A een aantal jaren zeer hoopvol was. “In 2015 haalde de partij van Aung San Suu Kyi [in die tijd het boegbeeld van de democratiseringsbeweging; JvdB] de meerderheid. We geloofden allemaal in een betere toekomst. Maar al twee jaar later kwam de desillusie, met het wrede optreden van de militairen tegen de Rohingya. Ook waren er wettelijke barrières voor democratisering, zoals de automatische toewijzing aan het leger van een kwart van de zetels in het parlement. Dat maakt een wijziging van de grondwet onmogelijk, omdat er een meerderheid van minimaal 76 procent voor nodig is.”

Dat het leger het als een vernedering ervoer dat de partij van Suu Kyi bij de verkiezingen in 2020 de absolute meerderheid behaalde, was voor iedereen duidelijk, zegt Van Egeraat. “We wisten dat het leger iets zou kunnen gaan doen, maar een staatsgreep zag niemand aankomen. De coup was een schok omdat hij tegen alle logica in ging. Het land was welvarend, de economie ging goed. Rationeel is het onbegrijpelijk.” Mister A verwijst naar een in Myanmar populaire verklaring. “Legerleider Min Aung Hlaing wordt als hij niet langer de macht heeft een gewone burger. Hij heeft dan geen politieke bescherming meer en kan als oorlogsmisdadiger naar het Internationale Strafhof in Den Haag worden gestuurd.” Met een glimlach: “Als je echt wilt weten of dit de reden voor de coup is, moet je hem zelf even bellen.”

Guerrilla
Na de coup zocht Mister A snel contact met bevriende filmmakers. “We wilden iets maken wat blijvend zou zijn. Ons stond een omnibusfilm voor ogen, zoiets als New York, I Love You en Paris, je t’aime. Sommigen hadden een achtergrond in documentaire, anderen in fictie en weer anderen in animatie. Later zouden we wel zien hoe we de films konden combineren.”

Voor de productie van de films werd Van Egeraat benaderd, die ook haar partner inschakelde. “We zegden onmiddellijk alle mogelijke steun toe. De makers gingen aan de slag en werden vanuit Nederland begeleid, vooral door Petr. Hij onderhield het contact met één centrale filmmaker in Myanmar en gaf advies. Een moeilijkheid was dat we het materiaal, om het risico van onderschepping zo klein mogelijk te maken, zo weinig mogelijk heen en weer wilden sturen. Los van die complicatie waren we verbaasd over hoe goed het werkte met het collectief van de makers. Het is de vlotst verlopen productie die ik ooit heb gedaan.”

Myanmar Diaries bevat tien uiteenlopende films, van fictie tot documentaire en animatie, maar er zit wel een rode draad in, zegt Mister A: “Je ziet de ontwikkeling van het protest in het eerste jaar na de coup.” Van Egeraat: “Omdat geweldloos protest al snel hardhandig werd neergeslagen zijn veel jonge mensen naar de jungle getrokken om een guerrilla tegen het regime te voeren.” Het is dan ook geen toeval dat de film eindigt met een trainingskamp in de jungle. Mister A: “Dat is er op het nippertje in gekomen, omdat het gewapend verzet vorig jaar zomer begon, toen de meeste filmmakers al klaar waren met hun films. Op de valreep stapte een filmmaker op ons af met beeldmateriaal van een trainingskamp. Dat maakt de boog in de film rond.”

Deserteurs
Van Egeraat ziet Myanmar Diaries als een voorbeeld van hoe filmmakers binnen een onderdrukkend systeem toch creatieve vrijheid kunnen vinden. Als sleutelscène noemt ze beelden waarin een man een vuilniszak over zijn hoofd heeft. “Dat beeld, dat ook op de filmposter staat, is een no-nonsense shot dat het martelen van het volk toont. De film gaat over angst en pijn. Dit beeld toont in één oogopslag hoe dat voelt. Het is onmenselijk.”

De vraag of de film werkelijk een bijdrage kan leveren aan de strijd tegen repressie en onderdrukking, beantwoordt Van Egeraat bevestigend. “Een van de filmmakers zei dat ze de film als een wapen ziet. Ik denk dat ze gelijk heeft. Myanmar Diaries krijgt veel aandacht en daardoor ook de situatie in het land. De komende tijd wordt de film vertoond op zo’n honderdvijftig tot tweehonderd festivals.”

Mister A noemt een concreet voorbeeld van de invloed van de film. “Sinds de coup werd in Berlijn dagelijks gedemonstreerd voor het huis van de militaire attaché van Myanmar. Een week nadat Myanmar Diaries op de Berlinale draaide [waar de film de prijs voor beste documentaire won; JvdB] trok de Duitse regering zijn visum in en moest de man het land verlaten.” Het is een beginnetje, beseft Mister A. “Natuurlijk willen we meer acties. Zoals het op de Britse en Amerikaanse sanctielijst zetten van ook familieleden van leden van het regime in Myanmar. Op de lijst staat de grootste wapenleverancier van Myanmar, maar zijn dochter in Rome kan met zijn geld gewoon als een prinses blijven leven. Dat moet veranderen en hopelijk heeft onze film daar invloed op.”

Invloed heeft de film in elk geval op de mogelijkheden van filmmakers in Myanmar, want Van Egeraat en Lom zetten een steunplatform voor hen op. “Mensen uit de internationale filmwereld kunnen er hun diensten op aanbieden aan filmmakers in Myanmar. Denk aan hulp bij montage of geluidsafwerking. We denken ook aan een toolkit met film- en journalistieke tips. De distributeur van de film, Cinema Delicatessen, steunt het platform met één euro van elk verkocht kaartje.”

Mister A verwacht veel van het gewapende verzet tegen het regime. “Dat doet het verrassend goed. De guerrilla vecht in het hele land, ook in de steden. Een paar uur geleden was er een bomaanslag in de stad Yango. Het moreel van het leger is laag. Nooit eerder waren er zoveel deserteurs. Duizenden! Er is echt een kans dat het verzet wint.”