Movies that Matter 2023: Focus op Iran

Solidariteit op de rode loper

Die middag

Van de Berlinale tot Movies that Matter: de grootschalige protesten in Iran gaan aan filmfestivals niet voorbij. MtM nodigt enkele Iraanse filmmakers uit als hoofdgasten: Nafiss Nia, Maryam Ebrahimi en Ali Asgari. En met Iranian Classics brengt het festival een ode aan de rijke Iraanse cinema.

‘Sluiten’ vindt ze een mooi Nederlands woord, zegt Roya, de Iraanse jonge vrouw die net in Nederland is aangekomen. Je kan het woord eindeloos uitbreiden: ontsluiten, besluiten, insluiten, uitsluiten.

Taal speelt een cruciale rol in Die middag, het bijzondere debuut van Nafiss Nia, dat op Movies that Matter is geselecteerd voor de Dutch Movies Matter-competitie. Dat Nia ook dichter is, verrast niet als je de film hebt gezien. ‘Tot ziens’ was het eerste Nederlandse woord dat hoofdpersonage Roya leerde. “Je leerde al afscheid nemen voordat je kon groeten”, concludeert de jongeman met wie Roya de hele film een gesprek onder hoogspanning voert. Hij verschuilt zich in zijn appartement, terwijl zij – gevlucht uit Iran en op zoek naar onderdak – aan de andere kant van de deur hoopt binnengelaten te worden.

Die middag is een knap geënsceneerd kamerspel: twee levens gescheiden door die deur, de een ingesloten, de ander buitengesloten. Langzaam ontspint zich een dialoog over wat waarheid is en wat niet, over naïviteit of optimisme (zij) versus realiteit of pessimisme (hij). Hij ervaart dagelijks de harde werkelijkheid in Nederland, het constant afgewezen worden. Zijn dromen maakt hij kleiner en kleiner. “We sturen mooie foto’s naar onze families. Je vertelt constant leugens aan jezelf en aan je familie. Maar iedereen weet wat zich buiten het kader afspeelt.”

Until Tomorrow

Frontaal
Ook in Ali Asgari’s Until Tomorrow (2022) probeert een jonge vrouw de werkelijkheid verborgen te houden voor haar ouders: ze mogen niet weten dat ze als alleenstaande vrouw een pasgeboren baby heeft. Wanneer die ouders onverwacht op bezoek komen, wordt het moeilijk. Het beklemmende drama, net als veel andere films uit de selectie verboden in Iran, sluit aan op Asgari’s Disappearance uit 2017. Daarin vreest een zwangere vrouw verstoting en kiest daarom voor een abortus. Beide films tonen hoe vrouwen zich onder deze omstandigheden in de steek gelaten voelen en hoe ze moeten liegen en zichzelf verloochenen om te overleven.

In de documentaire Dreams’ Gate (2023) probeert filmmaker Negin Ahmadi haar ‘innerlijke waarheid’ als gemarginaliseerde vrouw in Iran te begrijpen. Om zichzelf beter te leren kennen, besluit ze om een onzeker avontuur aan te gaan en Koerdische vrouwelijke strijders in het oorlogsgebied van Noord-Syrië te ontmoeten.

Een innerlijke zoektocht van een andere orde wordt ondernomen in Stronger Than a Bullet van Maryam Ebrahimi, die te gast zal zijn op het festival. Ze maakte een portret van Saeid Sadeghi, oorlogsfotograaf tijdens de oorlog tussen Iran en Irak (1980-1988). Zijn foto’s werden door de overheid gebruikt voor propagandadoeleinden. Destijds was Sadeghi een groot voorstander van de Iraanse revolutie, tegenwoordig denkt hij na over zijn verantwoordelijkheid voor de dood van talloze jonge soldaten die mede door zijn foto’s over heldhaftige daden besloten om zelf martelaar te worden.

Sterk signaal
De macht ter verantwoording roepen en je uitspreken, het klinkt zo makkelijk. Maar wie durft het als daarbij je leven op het spel komt te staan? De beelden van demonstranten in Iran, die afgesloten van de buitenwereld dagelijks de straat op gaan terwijl ze het risico lopen gearresteerd, gemarteld en geëxecuteerd te worden, zijn ongelofelijk: zoveel moed.

Tientallen acteurs en filmmakers verzamelden zich tijdens de Berlinale op de rode loper om solidariteit te tonen met demonstranten. “De tijd van het regime is voorbij”, zei filmmaker Sepideh Farsi tegen Reuters, die zelf op haar zestiende gevangen zat voor ‘antirevolutionaire activiteiten’. “Het is tijd voor verandering – ik denk dat mensen dat nu echt doorhebben.” De Berlijnse boycot van Iraanse instellingen geeft “een sterk signaal af”, voegde Farsi eraan toe.

Op het festival vond een paneldiscussie plaats over het ‘Jin, Jiyan, Azadî’-effect (‘Vrouw, leven, vrijheid’, de leus van het Iraanse protest) en de rol van film in tijden van onrust. De stelling was dat de werkelijkheid zo emotioneel beladen is dat fictiefilms daar niet mee kunnen concurreren en op de tweede plaats lijken te komen. De niet-aflatende productie van Iraanse films van moedige filmmakers lijkt dat tegen te spreken. “De vermoorde student Reyhaneh Jabbari is voor mij altijd een grote inspiratiebron geweest”, stelde acteur Zar Amir-Ebrahimi (Holy Spider, 2022) tijdens de paneldiscussie. “Ze kwam op voor zichzelf en voor haar waardigheid.”

In de documentaire Seven Winters in Tehran, te zien op MtM, spreekt Amir-Ebrahimi de stem in van Reyhaneh Jabbari. In 2007 werd de destijds negentienjarige student veroordeeld voor de moord op de man die haar verkrachtte. Haar daaropvolgende protest maakte haar tot een symbool van verzet en van vrouwenrechten, zelfs buiten de grenzen van Iran. Na zeven jaar gevangenisstraf werd ze in 2014 opgehangen.

De drang naar vrijheid bestaat al sinds Iran in 1979 veranderde in een dictatuur, benadrukte Amir-Ebrahimi, maar de huidige solidariteit is volgens haar uniek. Koerden, Iraniërs en Afghanen in het buitenland demonstreren nu samen. “Ik heb nog nooit zoveel mannen en vrouwen hand in hand zien vechten voor vrijheid. Dat is echt prachtig.”


In het Movies that Matter-programma Iranian Classics draaien onder andere Taxi Teheran (2015), A Separation (2011) en Persepolis (2007) | Die middag is na de festivalpremière vanaf 18 mei 2023 ook te zien in de Nederlandse bioscopen | Lees ook ons artikel over de Camera Justitia-competitie.