Asghar Farhadi over Le passé

'We kunnen ons nooit van het verleden bevrijden'

  • Datum 04-07-2013
  • Auteur
  • Deel dit artikel

Asghar Farhadi (foto Fabrizio Maltese)

Asghar Farhadi gelooft niet in vooruitgang en niet in verlossing. Hij maakte er een zware, fatalistische film over vol slechte vrouwen en mannen die hun slachtoffer zijn.

Door Dana Linssen

Bij wijze van gedachte-experiment kun je je best voorstellen dat Le passé van de Iraanse regisseur Asghar Farhadi (1972) het vervolg is op zijn Gouden Beer- en Oscarwinnende echtscheidingsdrama A Separation (2011). Ze zijn uit elkaar gegaan, en de vrouw woont nu in het buitenland, waar de man haar en hun kinderen komt opzoeken. Zoiets was aanvankelijk ook de bedoeling. Nadat Farhadi als eerste Iraniër ooit die Oscar voor Beste Buitenlandse Film won, tekende hij bij een Amerikaans agent, kreeg de kans om in Frankrijk een film te gaan maken, met de bijbehorende sterren (Bérénice Bejo uit The Artist en Tahar Rahim uit Un prophète), en dus werd de ex een Française en de setting modern, multicultureel Parijs. De eenvoudige kracht van A Separation werd vervangen door een complex melodrama over een samengestelde familie waarin door de doem van het verleden alles aan het wankelen wordt gebracht. Aan een groepje journalisten op het Filmfestival van Cannes ontvouwde Farhadi zijn sombere en conservatieve wereldbeeld.

Wilde u dit verhaal per se in Parijs situeren of was dat een gevolg van het Franse productiegeld? "Het verhaal gaat over een man die naar een ander land reist. Hij wordt achtervolgd door zijn verleden. Als dat zo belangrijk is dat je je film zelfs ‘het verleden’ noemt, dan moet je ook op zoek gaan naar een stad die in elke porie het verleden uitwasemt."

Is het idee om uw film in zo’n typisch Westerse patchworkfamilie te laten afspelen in Parijs ontstaan, of is dat ook een verschijnsel in Iran? "Dit soort families bestaat in Iran ook. Voor mij gaat de film niet over de verschillen tussen Iran en Frankrijk. Ik ben meer geïnteresseerd in de overeenkomsten."

Het scenario is extreem strak gecomponeerd. Hoe werkt u? "Schrijven is een langdurig proces. Ik begin met losse aantekeningen. Op grond daarvan begin ik me vragen te stellen, en de antwoorden leiden me als vanzelf naar het verhaal. Dat kan heel intuïtief zijn. Ik had bijvoorbeeld sterk het gevoel dat het met de dochter niet goed moest gaan. Dan vraag ik me af waarom. En zo onthult het verhaal zich. Daarna begin ik de plot te construeren. Dan zet ik mijn emoties opzij en is het alsof ik een puzzel in elkaar zet. Voor mij bevat elk verhaal alle mogelijke menselijke thema’s. De ene keer beklemtoon je het ene, de andere keer het andere, maar alles zit er altijd in. In het verhaaltje dat de moeder aan haar kinderen vertelt zit liefde, haat, jaloezie, vriendschap, alles."

Hebben de acteurs nog enige input in het script? "Alles wat in de film gebeurt, stond in het script. Tijdens de repetities beginnen we met een schone lei, maar dat is om de acteurs het gevoel te geven dat ze hun eigen personage hebben ontwikkeld. Ik vertel nooit wat ik van mijn personages vind want ik wil tegenover ieder van hen dezelfde afstand bewaren."

Dus enerzijds vergelijkt u het schrijfproces met een puzzel, en anderzijds zegt u dat u geen waardeoordelen over uw personages geeft. Hoe komt het dan dat in deze film alle vrouwen de ‘bad guys’ zijn en de mannen de ‘good girls’? "Sommige mensen zouden kunnen zeggen dat het andersom is. Het hangt van de toeschouwer af of hij een personage als ‘verantwoordelijk’ of ‘schuldig’ ziet. Ik creëer een compleet personage, maar ik laat het oordeel aan het publiek."

Kunt u me dan uitleggen wat de schaduwkanten van de mannelijke personages zijn? "Dat doe ik noch in mijn film, noch in een gesprek, want ik wil de toeschouwer niet dwingen om op dezelfde manier als ik te denken. Maar ze hebben allemaal een rol in de gebeurtenissen die zich in het verleden hebben afgespeeld en fouten gemaakt."

Waarom keert u steeds weer naar het thema van relaties en families terug? "Dat realiseer ik me pas als het scenario af is. Het heeft ermee te maken dat het een makkelijke manier is om een publiek te bereiken, want het is een universeel thema. Voor mij is het een geschikte omgeving om de vragen te stellen die ik wil stellen. De familie is een afspiegeling van de maatschappij."

Moeten we het als een metafoor zien? "De film is niet symbolisch, maar exemplarisch. Als je het over symbolen hebt, dan heb je het over zaken die iets anders voorstellen, als je het over voorbeelden hebt, dan heb je het over representatie."

In A Separation leek het gedrag van de hoofdpersonen een gevolg van de maatschappij waarin zij leven, en dan met name de Iraanse bureaucratie. Is dat in Le passé ook zo? "Op een bepaalde manier wel. Maar minder op de voorgrond. Le passé gaat over een maatschappij waarin het voor mensen niet zo makkelijk is om op hun verleden terug te kijken. Ze ontkennen het liever. Er zijn veel landen die hun verleden trachten te negeren, omdat ze het niet in overeenstemming kunnen brengen met het heden, maar dat is een heilloze weg. Om verzekerd te zijn van een eerlijke toekomst zullen ze terug moeten naar het verleden."

Een van de redenen voor de personages om hun verleden te negeren is dat ze hun kinderen willen beschermen. "In de eerste scène van de film als Ahmad en Marie in de auto stappen gebeurt er achter hen een auto-ongeluk. Daarmee wil ik zeggen dat naar het verleden terugkeren altijd riskant is. Ze kiezen ervoor om dat ongeluk te negeren. Van die beslissing zijn de kinderen het eerste slachtoffer."

Is verlossing mogelijk? Kunnen we ooit vrij worden van ons verleden? "Nee. Het is een schaduw die ons altijd volgt. We kunnen denken dat we vooruitgaan in het leven. Maar wat wij denken dat vooruitgang is, is in werkelijkheid een vlucht."

Had u deze film ook in Iran kunnen maken? "Ik zal nooit iets doen waardoor ik niet meer terug kan naar Iran. Ik wil de band met mijn volk niet verbreken."

Drie wereld­tips
Le passé is een van de voorpremières die dit jaar te zien zal zijn tijdens het World Cinema Amsterdam Festival van 7 tot 18 augustus. Het festival opent met de Indiase film The Lunchbox en sluit af met Gloria uit Chili, die dit jaar in Berlijn werd bekroond met een Zilveren Beer voor actrice Paulina García. Net als voorgaande jaren tipt de Filmkrantredactie weer een aantal bijzondere films.

Better Mus’ Come
Storm Saulter | Saulter is een van de regisseurs die centraal staat in het Jamaica-programma. Better Mus’ Come (2010) is zijn debuut, een op ware gebeurtenissen gebaseerd inkijkje in het Kingston van 1978 waar gangs en politieke bendes om de macht strijden.

Thy Womb
Brilliante Mendoza | Onvruchtbare vroedvrouw gaat op zoek naar nieuwe echtgenote voor haar man, in de volle overtuiging dat dat de wens van Allah is. Klassiek verhaal over liefde en jaloezie tegen de achtergrond van een verdwijnende cultuur van zeewierboeren. Opmerkelijk milde film voor Brillante Mendoza (Kinatay).

Workers
José Luis Valle | Schoolvoorbeeld van Mexicaans minimalisme: film volgt in lange totalen een van elkaar vervreemd echtpaar in de laatste weken voor hun pensioen. Observerend, koelbloedig humoristisch en adembenemend gefotografeerd.

Zie voor meer informatie en aanvangstijden worldcinemaamsterdam.nl