The Beguiled

Haan in een kippenhok

The Beguiled

In The Beguiled zet een gewonde korporaal de vrouwen van een geïsoleerd meisjesinternaat in vuur en vlam. Maar het liefdesspel dat ze spelen is riskant. Sofia Coppola laat zien wat er gebeurt wanneer je vrouwen buitenspel zet. Wanneer je ze in mooie jurken hijst en op de piano laat pingelen. Wanneer je hun seksualiteit afpakt en je toe-eigent.

We zitten hoog in de bomen. Vriendelijk zonlicht dwarrelt neer op de bladeren, kietelt de takken. We gaan omlaag, lager nog, naar het donker tussen de wortels, waar schimmels ontspruiten aan de vochtige aarde. Een meisje wroet hier in de grond, op zoek naar paddenstoelen om te plukken. Maar ze vindt iets anders tussen de rot: een man. Hij is gewond, hij bloedt. Het meisje schrikt. Hij vraagt: “Ben je bang?”

Sofia Coppola is niet de eerste die Thomas P. Cullinans roman A Painted Devil (1966) verfilmt. In 1971 maakte actieregisseur Don Siegel (Dirty Harry, 1971) al een versie met zijn go to-acteur Clint Eastwood in de hoofdrol. De verfilmingen, beiden The Beguiled getiteld, volgen goeddeels dezelfde verhaalstructuur. Zelfs de openingsscènes zijn nagenoeg gelijk, met diezelfde camerabeweging vanuit de bomen omlaag en een vergelijkbaar geneuried kinderdeuntje op de soundtrack. En toch is het Coppola’s scène die – trefzeker, gelaagd, ironisch, gefocust – de original lijkt. Het licht en het donker, de lucht en de aarde, het onschuldige meisje en de smoezelige man: al in de eerste scène laat Coppola zien waar het haar om te doen is: contrast.

The Beguiled

The Beguiled speelt zich af in Virginia anno 1864, halverwege de Amerikaanse Burgeroorlog. De gewonde man uit de openingsscène is een yankee korporaal, John McBurney. Het meisje dat hem vindt, blijkt een van de leerlingen van het lokale meisjesinternaat, het Miss Martha Farnsworth Seminary for Young Ladies. Ze besluit om de militair mee naar huis te nemen, naar de afgelegen kostschool waar slechts een handjevol leerlingen zijn achtergebleven, samen met een van de leraren en Miss Martha zelf.

Uit religieuze overwegingen (“It’s the Christian thing to do”) besluit Miss Martha dat ze voor McBurney zullen zorgen totdat hij beter is. Wanneer de Confederates poolshoogte komen nemen, kiest ze er zelfs voor om zijn aanwezigheid te verzwijgen. Terwijl McBurney langzaam maar zeker opknapt, vermaakt hij zich prima tussen de dames. Als een haan in een kippenhok. Ze draaien om hem heen, deze meisjes, vrouwen en bijna-vrouwen, die in hun weelderige, pastelkleurige jurken wel wat weg hebben van slagroomgebakjes. Als je in contrasten denkt, dan staat McBurney symbool voor dé man (de heteroman althans), zoals de vrouwen van Miss Martha’s internaat symbool staan voor dé (hetero)vrouw. Zij verlangt naar zijn male gaze, hij geeft haar maar wat ze wil.

Romantische belofte op maat
McBurney richt zijn aandacht op drie vrouwen in het bijzonder: tiener Alicia, lerares Edwina en Miss Martha. Elk van hen heeft zo haar eigen, specifieke behoefte; hij maakt zijn romantische belofte op maat. Bij Miss Martha is hij een intelligente gesprekspartner, daarmee belooft hij haar gelijkwaardigheid. Aan de brutale, seksueel ontluikende Alicia belooft hij seks; voor haar is hij een gewillig object van lichamelijk verlangen. En aan de eenzame, wegkwijnende Edwina belooft hij romantisch avontuur, de ontsnapping aan de sleur van alledag.

In de gedaante van Clint Eastwood was McBurney een botte versierder. Hij was een onprettig en nihilistisch personage; iemand die neemt wat hij kan, zonder daar plezier aan te beleven. In Coppola’s film wordt hij vertolkt door een heel ander type acteur: Colin Farrell. Farrell is zacht waar Eastwood onbehouwen was, hij is sensueel waar Eastwood macho was. Hij is een smooth talker, een natuurlijke verleider. In beide films is McBurney een opportunist, maar in de vertolking van Farrell is hij er één die genoegen schept in zijn eigen verleidingsspel.

The Beguiled

Dan de vrouwen. In de versie van Siegel waren zij neurotisch, hysterisch, wraakzuchtig, oversekst, manipulatief. In Coppola’s film zijn ze, vertolkt door Nicole Kidman, Kirsten Dunst en Elle Fanning, ál die dingen – en meer. Bij hem waren ze stereotypes, bij haar zijn ze complex. Bij hem waren ze onsympathiek en ergerlijk, bij haar zijn ze feilbaar en menselijk. Waar Siegel van het type van-dik-hout-zaagt-men-planken is (volgens hem gaat het verhaal van The Beguiled over “het fundamentele verlangen van vrouwen om mannen te castreren”), daar zoekt Coppola juist naar nuance en ambiguïteit.

Coppola stopt haar film vol spiegels en contrasten. Elementen uit een eerdere scène keren later in een nieuwe context terug. Soms wordt een scène zelfs compleet herhaald, met geheel nieuwe betekenis. Halverwege de film besluit McBurney, inmiddels zo goed als genezen, zich nuttig te maken in de tuin. Beelden van zijn noeste arbeid, terwijl hij zweet en hijgt en zwoegt, worden doorsneden met opnamen van de jongste meisjes, die ook bezig zijn in de tuin. Gekleed in hun onhandige, smetteloze jurken, plukken ze wat aan planten. Giechelen. Brengen McBurney water, zoals aangepaste, dienstbare meisjes dat doen. Hij meet zich de rol aan van de man, zij schikken zich naar de regels die gelden voor meisjes.

Gouden kooi
In hoeverre verschillen man en vrouw werkelijk van elkaar? En in welk opzicht zijn ze exact hetzelfde? In The Beguiled vecht de man een oorlog uit en leert de vrouw Franse vervoegingen. Ze naait, ze kookt, ze verpleegt. Ze zingt en speelt piano. Ze plukt paddenstoelen. Ze tut zich op en schikt haar rokken. Voor haar is de oorlog niet meer dan een rookpluim in de verte, een militair die aanklopt om haar gerust te stellen. Maar uiteindelijk is er geen wezenlijk verschil tussen de seksen. Man en vrouw verlangen evenzeer naar seks, ze zijn evenzeer uit op macht. Ze zijn even gewelddadig, al hanteren ze andere wapens. Ze willen allebei verleiden. Ze willen allebei gezien worden en ze willen allebei kijken. (Hoezo male gaze? Miss Martha houdt het bijna niet wanneer ze een bewusteloze, halfnaakte McBurney wast.)

Coppola’s oeuvre wordt bevolkt door passieve personages: de twijfeltwintiger in Lost in Translation (2003), de acteur-in-crisis in Somewhere (2010). En wanneer ze wél begeesterd zijn, dan dooft de vonk in onderdrukking (de zusjes in The Virgin Suicides, 1999) of blijkt deze te oppervlakkig om tot vuur op te laaien (de obsessie met roem en rijkdom in Marie Antoinette, 2006, en The Bling Ring, 2013). Coppola’s personages zijn wit en bevoorrecht; opgesloten in een gouden kooi, verlamd door hun eigen inertie. Ook de vrouwen en meisjes van Miss Martha’s internaat zijn buitenspel gezet. Ze houden zich op in een omheinde villa, ver weg van het strijdtoneel. Maar dat maakt hen nog niet passief. Ze zijn, met Miss Martha voorop, strijdbaar. Een waardige tegenstander van McBurney, of welke man dan ook.

Middelvinger
Het verhaal gaat verder. Het broeit in het kippenhok. Nu er een haan is, keren de hennen zich tegen elkaar. McBurney’s spel, waarbij hij iedere vrouw evenveel aandacht probeert te geven, blijkt riskanter dan hij dacht. De oorlog sluipt het huis binnen en als man staat McBurney aan de kant van de verliezers. Misschien is dit wel wat er gebeurt wanneer je vrouwen buitenspel zet, suggereert Coppola. Wanneer je ze in mooie jurken hijst en op de piano laat pingelen. Wanneer je hun seksualiteit afpakt en je toe-eigent. Wanneer je ze buiten de maatschappij zet, zonder zeggenschap.

Het is frustrerend om bij het analyseren van The Beguiled het slot onbesproken te laten. Juist de laatste scène, ook weer een wonder van contrasten en parallellen, typeert heel de film. Ik geloof niet dat het een spoiler is als ik zeg dat deze oorlog tussen man en vrouw, zoals de meeste oorlogen, geen echte winnaars kent, maar louter verliezers. Coppola heeft zich nooit opgeworpen als expliciet feministische filmmaker, maar The Beguiled is zonder twijfel haar meest feministische film tot dusver. Maar The Beguiled is geen eenzijdig pamflet, geen film-met-boodschap. Juist door het aanstippen van contrasten, viert Coppola de nuance. En steekt daarmee haar middelvinger op naar Siegels simplisme.