Marie Antoinette

Nutteloosheid op het eiland Versailles

Marie Antoinette

Marie Antoinette van Sofia Coppola zoekt de menselijke maat die het Franse hof in de achttiende eeuw verloor.

Sofia Coppola zette de afgelopen jaren twee fantastische stemmingsstukken achter haar naam: The Virgin Suicides (1999), over de herinneringen van een groep jongens aan de betoverende maar helaas suïcidale zusjes Lisbon, en Lost in Translation (2003), over twee ontheemde zielen en hun verlangen naar herkenning. Beide films voerden ons naar dromerige domeinen, waar tijd trager is en betekenissen zin verliezen. Maar waar de eerste twee mediteerden, is haar nieuwste film Marie Antoinette een gebed zonder end.

Ook in Marie Antoinette wil Coppola de kijker meevoeren in een hypnotische atmosfeer, met de decadentie van het Franse hof als entourage. De prerevolutionaire extravagantie moet Coppola’s droom zijn: een cocon bij uitstek, een eiland waar haar personages zich niets hoeven aan te trekken van de buitenwereld. Nutteloosheid gevangen in protocollen en patisserieën, uiteindelijk leidend tot een financieel, moreel en sociaal faillissement.

Ritselen
En dat doet Coppola met gevoel voor stijl, zoals we van haar gewend zijn. Die stijl is geen nauwkeurig historisch verslag maar Coppola’s versie van het korte leven van de enige koningin die Frankrijk ooit heeft gekend. De beelden zijn exquise gerechten: kijken naar de film doet verlangen om bij de diners te mogen aanschuiven. Coppola gebruikt het geluid vooral om Versailles en Marie Antoinette (aardige rol van Kirsten Dunst) weer menselijk te maken: op intieme momenten horen we in stilte de plooien in haar jurk ritselen.

Soms is niet meer te zien of we op Versailles zijn of op een moderne pillenparty. Door Coppola’s gebruik van popmuziek, maar ook doordat ze in sommige scènes alles boven de dertig uit het kader liet verwijderen. Als Versailles nu zou worden bezet door een groepje gekostumeerde twintigers met een koffer vol ecstasy en een collaborerende traiteur dan zou het er zo uitzien. Coppola maakt van Marie Antoinette niet een vrouw die door hebzucht en onverschilligheid wordt gedreven als wel een vrouw die geen andere wereld kent dan Versailles en in die droom wil blijven leven. In werkelijkheid was ze minder hedonistisch en had ze nota bene een behoorlijke invloed op staatszaken.

Couveuse
Helaas overtuigen de decadentie en verveling niet. Het eiland Versailles is geen cocon maar een couveuse, waarin het verhaal zwaar ademend in leven wordt gehouden. Er is herhaling en verveling, zoals er toen ongetwijfeld ook veel herhaling en verveling was. Marie wil zwanger worden, maar Louis XVI vindt seks een onaangename verstoring van de protocollen. Wat niet hoeft te verbazen, protocollen zijn nou eenmaal procedures om menselijkheid en emoties uit te bannen.

In haar twee eerdere films behield Coppola een delicaat evenwicht tussen spanning en verveling (haar specialisme), maar in Marie Antoinette overspeelt ze haar hand. De film mag twintig minuten korter. Ik stel voor dat Louis niet vijf maar slechts één of twee keer zijn weigerachtige seksuele gedrag presenteert en dat de editor ook het aantal scènes met lachende meisjes in het veld, boze brieven van mama en discussies over Marie’s uitblijvende zwangerschap terugbrengt. Het voelt nu alsof Coppola niet heerste over haar eigen film.