Het slechte geheugen van streaming

Streamingdiensten zijn onbetrouwbare archivarissen. Als we de geschiedenis van film en televisie overlaten aan de verdienmodellen van een handvol bedrijven, herinneren we ons alleen nog wat geld oplevert.

In 2010 wist David Finchers The Social Network, een kritische weergave van de ontstaansgeschiedenis van Facebook, haarscherp te verklaren waarom het internet is zoals het is: een plek zonder privacy en vol advertenties en hooguit halve waarheden. Toch produceerde Aaron Sorkins scenario ook een van de grootste misvattingen over het web: de vaak geciteerde zin ‘The internet’s not written in pencil. It’s written in ink.’

Het internet heeft juist een kort en selectief geheugen. Dat weten niet alleen bezitters van inmiddels onbereikbare NFT’s, maar werd ook voor klanten van streamingdiensten de afgelopen jaren steeds duidelijker.

Belastingvoordeel
Sinds de fusie van Warner Bros. en Discovery in april 2022, schrapte het nieuwbakken megabedrijf niet alleen allerlei op stapel staande producties, maar verwijderde het ook (nog meer) bestaande werken van streamingdienst HBO Max. Onlangs is Westworld (2016-22), dat na vier seizoenen geannuleerd werd, als zoveelste recente productie van het platform verwijderd. Eerder werd onder andere een streep gehaald door de praktisch afgeronde superheldenfilm Batgirl en verdween een groot deel van Sesame Street.

Het leidde tot onbegrip, hoon en woede van fans én filmmakers. Maar voor Warner Bros. Discovery is het een weloverwogen zakelijke beslissing. Het beschikbaar houden van series en films op een streamingdienst kost geld, ongeacht het aantal kijkers. Er moeten servers onderhouden worden en allerlei royalty’s uitbetaald. Variety becijferde vorig jaar dat het onderhoud van de minst populaire onderlaag van HBO Max’ aanbod jaarlijks makkelijk tientallen miljoenen dollars kost. Een deel van de verwijderde programmering had in het afgelopen jaar zelfs nul kijkers.

Het schrappen van producties en bijbehorende (marketing)kosten, levert Warner ook een belastingvoordeel op – dit is de voornaamste reden dat Batgirl nooit het daglicht zal zien. Want volgens directeur David Zaslav valt er aan Batgirl simpelweg te weinig te verdienen. De film is niet groot genoeg voor gegarandeerd kassucces in de bioscoop, maar te duur om een exclusieve release op streamingplatforms te legitimeren. Dan maar afschrijven als verliespost en er niet meer naar om hoeven kijken.

Geld op tafel
Zaslavs voorkeur voor de bioscoop verraadt hoe schraal het verdienmodel voor streaming is. Zelfs middelgrote producties moeten miljoenen kijkers trekken om de investering waard te maken.

Netflix, dat niet is gebonden aan of voortgekomen uit een traditionele productiestudio, houdt streaming als strategie aan. Het liet Glass Onion (2022), het vervolg op de bioscoophit Knives Out (2019), slechts een week in de Amerikaanse bioscopen draaien. Daarbij gaf medeoprichter Reed Hastings toe dat ze “geld op tafel lieten liggen”, maar Netflix wil nu eenmaal agressief concurreren op de streamingmarkt.

Het bedrijf verwacht dat ze voor een productie als Glass Onion de bezoekersaantallen van Avatar: The Way of Water (2022), een film met een vijf tot tien keer groter budget, zullen moeten evenaren om het als een succes te zien. “Kan ik 60 tot 70 miljoen mensen zo ver krijgen het te gaan zien?”, zo beschrijft Netflix’ hoofd film Scott Stuber de uitdaging waar hij voor staat.

Kunstmatige schaarste
Voor film als kunstvorm is het desastreus en voor liefhebbers ondraaglijk dat films niet in de bioscoop verschijnen of pardoes van streamingdiensten verdwijnen. Streaming beslaat steeds meer ruimte in het filmlandschap, maar heeft geen boodschap aan de archivering en canonisering van de kunstvorm, die daardoor in het geding zijn gekomen.

De bedrijven lijken ook niet bereid hiervoor verantwoordelijkheid te nemen. In 2019 toonde criticus Matt Zoller Seitz hoe na de overname van 20th Century Fox door Disney veel films uit de Fox-bibliotheek plotseling niet meer te zien waren. Bioscopen kregen geen toestemming om Fox-klassiekers te vertonen en ze verschijnen ook niet op Disney+. Het is onduidelijk of dat louter een kosten/baten-afweging is of onderdeel van Disney’s aloude strategie om de waarde van hun catalogus op te blazen door kunstmatige schaarste te creëren.

Ook andere streamingdiensten hebben slechts een beperkt aanbod van oudere werken. Het aantal films en series van vóór het jaar 2000 verbleekt bij de hoeveelheid true crime-documentaires die maandelijks verschijnt. Hoe verder je teruggaat in de tijd, hoe schraler het aanbod.

Het is niet rendabel om een heel scala films te vertonen in de bios óf op streamingdiensten, maar een terugkeer naar dvd’s is evengoed ondenkbaar. Hoewel de aankoop van nieuwe streamingproducties is gestagneerd, is streaming nog steeds een groeiende markt. Gezien de kolossale hoeveelheid films, series en documentaires die er verschijnen, is het onmogelijk dat allemaal op schijfjes te vangen. Het internet bracht ooit de belofte van de long tail, het idee dat een digitale wereld oneindig plek biedt voor nichewerken die met zijn allen evenveel geld en aandacht opleveren als de grootste blockbusters. Als het web deze belofte al niet kan inlossen, dan zullen dvd’s, met hun beperkte opslag en de fysieke ruimte die ze innemen, dat zeker niet kunnen.

Eigen product eerst
Hoe fiscaal verantwoord hun recente beslissingen ook mogen zijn, ze tasten de betrouwbaarheid van streamingdiensten aan. Ooit bood Netflix het vooruitzicht van een zo groot mogelijk, permanent digitaal archief van film en televisie. Maar dat was alleen denkbaar toen het bedrijf de enige (grote) speler was en vrijwel de hele taart in handen had.

Zodra de markt versplinterde en de concurrentie intensiveerde, werd exclusiviteit het unique selling point. Iedere aanbieder ging op hun eigen hoopje intellectueel eigendom zitten. Met nieuwe producties spelen ze op veilig: die zijn gericht op een zo breed mogelijk publiek of passen naadloos binnen een specifieke niche. Ondertussen worden geliefde, maar matig succesvolle producties na één of twee seizoenen stopgezet.

Het zijn keuzes die werken voor de korte termijn, om kosten te drukken en aandeelhouders zoet te houden, maar ze schaden het vertrouwen van de kijker. Men raakt massaal uitgeblust door films en series die per comité lijken gemaakt en erin gaan als fastfood maar geen blijvende herinnering achterlaten. Het verklaart de afnemende aandacht voor series als Obi-Wan Kenobi (2022), She-Hulk (2022) en The Lord of the Rings: The Rings of Power (vanaf 2022), die piekten bij de eerste afleveringen.

Daarentegen biedt een eigenzinnige en uitgesproken serie als Andor (vanaf 2022) hoop. Na een trage start was juist de laatste aflevering het best bekeken en de goede mond-tot-mond-reclame lokt nog steeds nieuwe kijkers. Variety becijferde dat Netflix, berucht om de kwakkelende kwaliteit van hun originals, de laagste klanttevredenheid geniet. HBO Max, in ieder geval tot voor kort geroemd om de rijke bibliotheek met kwaliteitsseries als The Sopranos (1999-2007), The Wire (2002-08) en Sex and the City (1998-2004), heeft de meest tevreden kijkers. We kijken niet altijd de meest uitdagende producties, maar we zien tenminste wel dat we het nódig hebben.

Publieke handen
Voor hun voortbestaan is het noodzakelijk dat streamingdiensten film blijven beschouwen als kunstwerken, in plaats van inwisselbare ‘content’, waarvan het enige belang is dat er oogballen op gericht zijn. Maar de barre realiteit is dat hun verdienmodel geen ruimte laat voor de zorgvuldige archivering van film of het toegankelijk houden ervan.

Alleen als concurrerende streamingdiensten de handen ineen zouden slaan, kunnen ze een streaming-infrastructuur onderhouden met een zo groot mogelijk en doorlopend aanbod. Anders wordt het misschien tijd om streaming te collectiviseren en in publieke handen te brengen. Zodat we allemaal bijdragen aan, en iets te zeggen hebben over, het bewaren van de kunst van film en televisie.