Boeken: The Magic Hours: The Films and Hidden Life of Terrence Malick

Met de biografie The Magic Hours: The Films and Hidden Life of Terrence Malick zet criticus en schrijver John Bleasdale de Amerikaanse regisseur Terrence Malick in een ander daglicht. Vooral Malicks latere, minder geliefde films krijgen daardoor een nieuwe urgentie.

Geen grote Amerikaanse regisseur heeft zo’n aparte reputatie als Terrence Malick. Gedurende zijn vijftigjarige carrière is hij door de schrijvende pers voornamelijk neergezet als een ongrijpbaar fenomeen. Malick is de ‘mystieke kluizenaar’ en ‘wijsgeer’ van de cinema. “Hollywood Bigfoot”, kopte paparazziplatform TMZ in 2012 over de enigmatische filmauteur, die journalisten en camera’s amper toelaat in zijn leven.

Inmiddels is het een hardnekkig cliché om Malick als dit mythische wezen te bestempelen. Want als je het hebt over de Amerikaanse regisseur van meesterwerken als Badlands (1973) en The Tree of Life (2011), dan heb je het bijna als vanzelfsprekend over de uitzonderlijk lange hiaten tussen zijn films – tussen Days of Heaven (1978) en The Thin Red Line (1998) maakte hij twintig jaar geen film.

Wat ook onvermijdelijk is in reflecties op Malicks werk, is dat zijn filosofische inborst om de hoek komt kijken. Voor hij aan zijn filmopleiding aan het American Film Institute begon, studeerde Malick summa cum laude af aan Harvard. Filosoof en filmtheoreticus Stanley Cavell was daar zijn mentor. Malick vertaalde in die periode Martin Heideggers essay ‘The Essence of Reasons’ van het Duits naar het Engels. Als jonge wijsgeer zocht hij zijn filosofische held zelfs op in het Zwarte Woud. Speciaal voor de gelegenheid maakte hij zich de Duitse taal meester.

De films van Malick worden daardoor al gauw in het stoffige hokje van de wijsbegeerte geplaatst. Zo schreef Ronald Rovers in zijn Filmkrant-recensie van To the Wonder (2012) over Malicks cinema in relatie tot het transcendentalisme, dat “het universum ontrafelt in een Natuur en een Ziel”.

Rovers is daarin niet alleen. Heidegger en Søren Kierkegaard passeren in veel recensies van Malicks films de revue. Die associaties snijden zeker hout en verklaren voor een groot deel de lyrische, poëtische en immersieve filmervaringen die Malick zijn publiek voorschotelt. Toch blijkt die focus op filosofie met terugwerkende kracht een filmkritische dooddoener te zijn. Vooral Malicks latere films – met name zijn officieuze trilogie van contemporaine films bestaande uit To the Wonder, Knight of Cups (2015) en Song to Song (2017) – komen er binnen dat filosofische kader te bekaaid van af. De kritische consensus zette die films weg als pretentieus filosofisch gewauwel. Dana Linssen beschreef Knight of Cups in haar recensie voor NRC zelfs als “een veredelde shampoo-reclame”.

Persoonlijke lagen
Over één ding was bijna iedereen het eens: Malicks filosofische cinema leek het afgelopen decennium gereduceerd te zijn tot holle clichés. En omdat bijna iedereen zich blindstaarde op die filosofische bagage, zag bijna niemand de belangrijkere, meer persoonlijke lagen die in Malicks grandioze werken verstopt zaten. Met de kritische biografie The Magic Hours: The Films and Hidden Life of Terrence Malick doet filmcriticus en schrijver John Bleasdale nu een nobele poging om de regisseur uit de klauwen van de filmfilosofie te redden en diens films in een ander daglicht te zetten. Zijn ambitieuze en indrukwekkende boek demystificeert het leven van de cineast door narratieve gaten in zijn biografie op te vullen. In The Magic Hours vind je geen pretentieuze Bigfoot van de cinema, maar een gevoelige, introspectieve man die voor elk filmscript diep uit zijn eigen levenservaring putte.

Malicks jeugd in Texas, de relatie met zijn liefhebbende moeder en dominante vader, zijn fascinatie voor het spanningsveld tussen religie en wetenschap, zijn vriendschappen en verliefdheden; allemaal vinden ze hun weg naar zijn meeslepende films. In de romance tussen de psychopathische moordenaar Kit Carruthers (Martin Sheen) en zijn minderjarige vriendinnetje Holly Sargis (Sissy Spacek) in debuutfilm Badlands zitten bijvoorbeeld autobiografische elementen verstopt. Wanneer Kit het huis van Holly’s vader in de fik steekt, begint hij met het verbranden van de piano – een gebaar van filmisch verzet tegen Malicks musicerende vader. Malicks eigen vlucht uit zijn familiesysteem en zijn escapisme in het Texaanse landschap, vereenzelvigde hij in Badlands met de weidse shots van gedoemde geliefden op de vlucht. Voor Malick fungeren deze en andere filmpersonages als verlengstukken van zijn eigen wezen.

Eden
In elk van zijn films blijken belangrijke verhaalelementen biografische reflecties op en van Malicks eigen leven te zijn. Hoofdthema’s in al zijn films zijn het verlies van onschuld en de onvermijdelijke verstoting uit een Eden dat maar kortstondig op aarde kan bestaan. In elke film kan je het moment aanwijzen waarop paradijselijke extase plaats moet maken voor grillige realiteit. In The Thin Red Line verstoren oorlogsschepen het gevoelige evenwicht tussen een Amerikaanse soldaat en de lokale bevolking van de Salomonseilanden; de ontluikende liefde tussen Pocahontas en kapitein Smith wordt in The New World (2005) met geweld onderbroken door de Britse kolonisten; de kinderlijke onschuld van Jack in The Tree of Life maakt plaats voor diepe rouw nadat zijn broertje overlijdt.

Die laatste film is dé sleutel tot Malicks leven en cinema. Het extreem autobiografische The Tree of Life is Malicks openhartige reflectie op de dood van zijn broertje, die hij op jonge leeftijd verloor. Dat verlies vormt het emotionele fundament waar alle films van Malick op rusten.

Wezenlijke werken
Malicks gehele oeuvre fungeert als een reflectie op sterfelijkheid. Daarom beweegt de camera in zijn films zo vaak in die inmiddels iconische vegende schommelbeweging van de grond richting het licht in de hemel: bij al zijn personages anticipeert Malick op hun onvermijdelijke oversteek naar het hiernamaals.

Vooral die verguisde latere films blijken veel diepere biografische lagen te hebben dan aanvankelijk gedacht. Bleasdale zet nauwkeurig uiteen hoe Malick met To the Wonder een boekje opendoet over zijn eigen liefdesleven. De driehoeksverhouding in die film tussen de personages van Ben Affleck, Olga Kurylenko en Rachel McAdams is een bijna een-op-een verbeelding van Malicks eigen romantische verleden. Olga Kurylenko’s personage Marina is hier een filmische avatar van Malicks eerste vrouw, die kort voor het maken van de film aan kanker was overleden.

Net als The Tree of Life is dit dus een filmische vertaling van Malicks verlies en rouw. Zo zie je aan het einde van de film Marina op een strand, terwijl een haast artificiële bundel geel licht zich op haar gezicht concentreert. De film maakt het nooit expliciet, maar Bleasdale’s overtuigende analyse is dat Malick hier Marina’s oversteek naar het hiernamaals verbeeldt. Dat dit zijn filmische ode is aan een van de belangrijkste personen uit zijn leven, die hij is verloren.

Ook Knight of Cups blijkt veel persoonlijker dan gedacht. Christian Bale’s personage is een dolende scenarist in Hollywood die scripts schrijft voor films die nooit gemaakt worden. Ook Malick zelf sprokkelde zo zijn inkomen bij elkaar in de lange tussenpozen tussen zijn films. Knight of Cups is bovenal een filmisch afscheid van Malicks andere broertje, die middels suïcide overleed. Ook deze miskende film kun je naast The Tree of Life leggen als extreem persoonlijke en intieme reflectie op rouw en verlies.

Door deze bril transformeren de zogenaamd pretentieuze, filosofische films van Malick tot wezenlijke werken vol persoonlijke urgentie. Bleasdale’s biografie zorgt dus voor een totale heroriëntatie op het werk van Malick, waardoor je zijn films in een andere context kan beleven.

De timing van deze publicatie is overigens uitstekend. De verwachting is dat The Way of the Wind, Malicks film over Jezus Christus – en dus vermoedelijk zijn meest diepgravende onderzoek naar zijn eigen christelijke achtergrond – op de komende editie van Cannes eindelijk in première gaat. Dit boek zou eigenlijk verplicht huiswerk moeten zijn, zodat men die langverwachte nieuwe film met de juiste blik kan ervaren en duiden.

The Magic Hours: The Films and Hidden Life of Terrence Malick John Bleasdale | 2024, University Press of Kentucky, Lexington | 352 pagina’s | €35,99