THE THIN RED LINE

Na een afwezigheid van twintig jaar keert Terrence Malick terug met The thin red line, winnaar van de Gouden Beer op het afgelopen Filmfestival Berlijn. Het drie uur durende epos over de Tweede Wereldoorlog is een echte auteursfilm, waarin de eigenzinnige regisseur thema’s uitwerkt die hij eerder in Badlands en Days of heaven onder handen nam. Het levert zware kost op, vooral voor kijkers die op een toegift bij Saving private Ryan hopen.

Zelden werd een film met zulke hooggespannen verwachtingen omgeven als The thin red line. Waar Stanley Kubrick dit jaar na een afwezigheid van twaalf jaar terugkeert met Eyes wide shut, liet Terrence Malick twintig jaar op zich wachten. Zijn tweede en laatste film verscheen in 1978. Malick debuteerde vijf jaar eerder met het prachtige Badlands, waarin Martin Sheen en Sissy Spacek moordend over het platteland van Dakota trekken. De onafhankelijk geproduceerde film was gebaseerd op een roemruchte moordzaak uit de jaren vijftig, maar beantwoordt geenszins aan de conventies van de misdaadfilm. Het door Spacek vertolkte vriendinnetje van de moordenaar doet dienst als verteller, waarbij haar wat naïeve, dromerige commentaar haaks op de getoonde gebeurtenissen staat. Daarnaast wordt de ambitie van de moordenaar om een mythe rond zichzelf te creëren perfect gecomplementeerd door de oogstrelende landschapsfotografie, die het mythische Amerika optimaal verbeeldt.
De relatie tussen mens en natuur staat ook centraal in Days of heaven, waarin Malick een driehoeksverhouding in een Texaanse graanoogst rond de eeuwwisseling plaatst en daarbij meer oog heeft voor landschap en dierenleven dan voor zijn personages. Een jong meisje vervult wederom de rol van verteller. Malick dankt zijn legendarische status niet alleen aan zijn langdurige afwezigheid en de lyrische kwaliteiten van beide films, maar ook aan de werkwijze die hij bij het door Hollywood gefinancierde Days of heaven hanteerde. Eenmaal op locatie gooide hij het scenario overboord en schoot hij genoeg materiaal voor tien films, na de opnamen trok hij zich twee jaar terug in de montagekamer om "de film te vinden", zoals zijn getergde producent het later uitdrukte.

Harmonie
Die aanpak kenmerkt ook The thin red line, zo blijkt uit verslagen over de opnamen en uit de uiteindelijke film. Acteurs die aanvankelijk een hoofdrol zouden spelen werden tot bijfiguren gereduceerd, sommige personages verdwijnen na hun introductie abrupt uit de film en de voice-over techniek wordt met een achttal vertellers op een extreme manier uitgebuit. Formeel handelt het aan James Jones’ roman ontleende verhaal over de slag om het in de Stille Zuidzee gesitueerde eiland Guadalcanal, dat door een Amerikaans peloton op de Japanners veroverd moet worden. De getoonde oorlogshandelingen worden op een bijzonder enerverende manier uitgewerkt: de strijd is spannend, chaotisch en meeslepend. Maar het is duidelijk dat Malick andere bedoelingen heeft dan Steven Spielberg, die hem met het even lange Saving private Ryan voorging.
Net als in zijn vorige films besteedt de regisseur buitengewoon veel aandacht aan flora en fauna op het strijdtoneel. De lange proloog toont een paradijselijk eiland, waar twee gedeserteerde soldaten in volmaakte harmonie met de inheemse bevolking en de natuur leven, en tijdens de oorlogshandelingen snijdt Malick regelmatig naar beelden van dieren en planten. De oorlog wordt hier een verkrachting van Moeder Aarde, en ze zag er zelden zo oogstrelend uit.

Verlammend
Waar de beelden een lust voor het oog zijn, is de bijdrage van de acht vertellers beslist teveel van het goede. De film bevat werkelijk geniale, verstilde momenten, niet alleen waar het de lofzang op de natuur betreft, maar ook bij scènes waarin de acteurs centraal staan. Als de door Nick Nolte vertolkte commandant na de strijd op een stoel voor zich uit staart, spreekt zijn blik boekdelen en zijn woorden overbodig. Het is een uniek moment in een film die ernstig gebukt gaat onder een overdaad aan hardop uitgesproken filosofische beschouwingen over leven en dood, liefde en verlies, oorlog en natuur. Bij de voorgangers werkte het commentaar omdat het door de leeftijd en onbevangen blik van de vertellers van iedere pretentie gespeend was, hier lijkt aan ieder woord een absolute en diepzinnige waarheid te kleven. Het effect is verlammend.
Een ander gebrek is de rolverdeling. Malick kreeg 52 miljoen dollar op voorwaarde dat hij wat bekende namen inhuurde, waar zijn vorige films door destijds onbekende acteurs bevolkt werden. In een compromis gaf hij John Travolta, Woody Harrelson en George Clooney veredelde bijrollen, die meer aandacht trekken dan goed is. De bijrol van een desastreus overacterende John Savage werkt zelfs sterk op de lachspieren. Nu klinkt dit allemaal niet best, maar toch laat The thin red line zich niet als een mislukking wegwuiven. De film bevat zoveel briljante scènes, zoveel technisch en esthetisch subliem uitgewerkte beelden en getuigt van een dermate unieke kijk op het medium, dat de kwalificatie gemankeerd meesterwerk zich opdringt. Het vermoeden rijst dat er ergens in de film of in de berg restmateriaal een klassieker verscholen ligt. Waar Malick twee jaar montagetijd nodig had om Days of heaven te vinden, heeft hij de klus nu in tien maanden moeten klaren. De door de Fox-studio opgelegde deadline hing samen met de race om de Oscarnominaties. De film kreeg er zeven, maar de prijs die er voor betaald werd is veel te hoog. Het zal me niets verbazen als de regisseur Hollywood opnieuw de rug toekeert.

Bart van der Put