Ghost Dog: The Way of the Samurai

De kracht van Jim Jarmusch’ Ghost Dog: The Way of the Samurai, nu te zien in een nieuwe 4K-restauratie, is sinds 1999 alleen maar groter geworden.

In 1989 zei Jim Jarmusch dit over ‘Far from Yokohama’, het eerste deel van het drieluik Mystery Train, over twee jonge Japanse toeristen in Memphis: “Als je nadenkt over toeristen in Italië, zoals de Romantische dichters naar Italië trokken om de restanten van een verdwenen cultuur te zien, en als je je dan Amerika in de toekomst probeert voor te stellen, wanneer mensen uit het Oosten of waar ook vandaan onze cultuur bezoeken na de ondergang van het Amerikaanse rijk – die zich zeker voltrekt – is eigenlijk het enige wat ze hoeven zien de huizen van rocksterren en filmsterren. Want dat is uiteindelijk het enige waar onze cultuur voor staat. Dus een reis naar Memphis is een soort bedevaart naar de geboorteplek van een deel van onze cultuur.”

Misschien was Jarmusch’ melancholie ingegeven door de toen zittende president Ronald Reagan en de acht jaar reaganomics die nogal beroerd uitpakten voor veel Amerikanen. Maar anders dan films die die cultuur direct bekritiseren – zoals Oliver Stone’s Wall Street (“Greed is good“) of American Psycho – zijn de films van Jarmusch die van een dromer. Zijn personages zijn ‘unstuck in time’, nachtlopers, buitenstaanders. Ze leven buiten de regels van anderen om. De vluchtende mannen in Down by Law, de stervende man in Dead Man, de vampieren in Only Lovers Left Alive. Zelfs de rijmende buschauffeur in Paterson. En natuurlijk: Ghost Dog.

Ghost Dog: the Way of the Samurai, nu te zien in een nieuwe 4K-restauratie, staat 25 jaar na verschijnen recht overeind en laat zich nog steeds niet eenvoudig omschrijven. Iets wat z’n statuur van een melancholisch visueel gedicht alleen maar verstevigt. Mede natuurlijk dankzij Robby Müllers camera.

De film gaat over een huurmoordenaar. Het is het ultieme kapitalistische beroep: het beëindigen van andermans leven voor geld. Maar Ghost Dog, een fantastische en – voor zover dat helemaal te beoordelen is – perfecte rol van Forest Whitaker, houdt er strikte regels op na. Eeuwenoude regels van de samoerai. Elke dag leest hij in Hagakure, the Book of the Samurai van Yamamoto Tsunetomo. Een boek uit 1716.

‘Mediteren over de onvermijdelijke dood moet dagelijks gebeuren’, staat daar bijvoorbeeld in. ‘Elke dag wanneer lichaam en geest in harmonie zijn, moet men mediteren over verscheurd worden door pijlen, geweren, speren en zwaarden.’

Op papier is het potsierlijk. Een man die anderen vermoordt voor geld en voor zichzelf de illusie creëert dat hij zijn slachtoffers respect betoont door de rituelen waaraan hij zichzelf onderwerpt en de regels die hij volgt. Waarschijnlijk hadden zijn slachtoffers toch de voorkeur gegeven aan blijven leven boven met respect vermoord worden. Maar dan neem je te letterlijk wat Jarmusch probeert te zeggen.

Voor Ghost Dog – die als duivenhouder ook iets wegheeft van strijder-monnik Franciscus van Assisi – gaat de plicht aan zijn ‘meester’ boven alles. Die meester is een lokale maffioso die hem ooit redde van een straatgevecht dat waarschijnlijk een dodelijke afloop had gehad. Vier jaar na dat gevecht stond Ghost Dog plotseling voor Louie’s deur en sindsdien voert hij opdrachten uit. Tegen de zin van Louie wordt Ghost Dog door de leiding van de maffiaclan gebruikt als pion in een politiek spel, waarna hij geliquideerd moet worden. Tegenover Ghost Dogs eergevoel stelt Jarmusch het bedrog van de maffiosi. Het is een manier om te zeggen: de wereld corrumpeert je.

In het diepst van z’n gedachten is Ghost Dog: the Way of the Samurai melancholisch. De film heeft bijna 25 jaar na verschijnen nog steeds een aura van cool maar het is een verhaal over afscheid, niet meer thuis horen, terugverlangen naar een fictie. Zoals alle films van Jim Jarmusch. De passage waaruit de regels hierboven komen, eindigt met ‘En elke dag, zonder uitzondering, moet men zichzelf als dood beschouwen. Dit is wat de Weg van de Samoerai betekent.’

Jarmusch beziet die stelligheid met een combinatie van vertedering en bewondering. Hoewel de film zich duidelijk in de jaren negentig afspeelt, stammen de kleding van de maffiosi en de auto’s waar ze in rijden nog uit de jaren zeventig. Net als Ghost Dog spelen ze een rol die ze ooit voor zichzelf bedacht hebben. Maar aan zelfreflectie doen ze niet. Na een gekscherend gesprek over ‘rappers’ en ‘indianen’ die zichzelf namen geven als ‘Snoop Dog’ en ‘Crazy Horse’, roept een van hen “Hey Johnny! Go outside. Get Sammy the Snake, Joe Rags, Big Anchie.“

De spanning en de tragedie in de films van Jim Jarmusch is de spanning tussen willen leven volgens je eigen regels en de erkenning dat het een wensdroom is. ‘Sommigen willen terugkeren naar een wereld van lang geleden’, leest Ghost Dog in z’n boek. ‘Maar we kunnen niet terug naar de geest van een eerder tijdperk. Daarom is het belangrijk dat elke generatie er het beste van maakt.’ Toch is een van de laatste dingen die Ghost Dog zegt: “Soms moet je vasthouden aan de oude manieren. Aan de oldskool manieren.”

Onder alle reflecties op het verleden – ook in Dead Man, Stranger Than Paradise, Only Lovers Left Alive met z’n vampieren als levende geschiedenis – schuilt bij Jarmusch altijd de eenzaamheid van z’n personages, dolend in een wereld die te groot en te veelzijdig en te vol van goed en kwaad en te bizar en rusteloos is om te begrijpen: een wereld vreemder dan het paradijs. Unstuck in time deinen zijn personages mee op de golven van het moment. Of gaan ze ten onder. Samen met het Amerikaanse rijk.

Ghost Dog: the Way of the Samurai (1999) is door Eye Filmmuseum opnieuw uitgebracht in een 4K-restauratie. Zes andere films van Jim Jarmusch worden door distributeur Odyssey Classics in de bioscopen uitgebracht: Stranger Than Paradise (1984), Down by Law (1986), Mystery Train (1989), Night on Earth (1991), Dead Man (1995) en Coffee and Cigarettes (2004).