Venetië 2020, blog 3: de winnaars

Chloé Zhao’s Nomadland wint de Gouden Leeuw op de 77ste editie van het filmfestival van Venetië. In de Orizzonti-competitie wint het Iraanse debuut The Wasteland. Twee terechte winnaars die het verstrijken van de tijd vastleggen.

Onder andere filmmakers Christian Petzold (Transit), Joanna Hogg (The Souvenir) en Veronika Franz (Ich seh, ich seh) deden dienst als juryleden in de hoofdcompetitie van Venetië. Ook de Roemeense regisseur Cristi Puiu (Sieranevada) zou zich scharen onder dit indrukwekkende lijstje, maar werd op het laatste moment vervangen door de Amerikaanse acteur Matt Dillon. Dat zal ongetwijfeld iets met corona te maken te hebben gehad. Onder leiding van jurypresident Cate Blanchett keek deze jury, met verder de Franse actrice Ludivine Sagnier en de Italiaanse auteur Nicola Lagioia in de gelederen, naar achttien films in de hoofdcompetitie, waarvan er maar één de Gouden Leeuw kon winnen.

Op de een-na-laatste dag van het festival begon onder critici het grote voorspellen. Welke film zou bekroond worden met welke prijs? Sommige, meer op de industrie ingespeelde journalisten maken er bijna een sport van, maar dit soort jurywerk laat zich meestal niet doorgronden. Men was het eigenlijk maar over één ding eens: zelfs wie de film niet had gezien, wist dat Nomadland van Chloé Zhao de meeste kans maakte. Dat bleek terecht.

De laatste vrijdag van het festival stond in het teken van deze langverwachte film, die praktisch gelijktijdig op het (grotendeels virtuele) filmfestival van Toronto in première ging. Na het innemende The Rider (2017), een betoverend hybride werk dat ergens tussen documentaire en sublieme western in zit, kreeg Zhao dit ambitieuze project met Francis McDormand van de grond. McDormand speelt een nomade, een rondtrekkende dwaler die in haar omgebouwde busje het Amerikaanse landschap doorkruist op zoek naar werk, vriendschap en connectie.

Het is een bijzondere film over doorgaan na verval, over levenspaden die soms te lang bewandeld zijn en over nieuwe kansen die wellicht nog aan de horizon gloren. Vooral indrukwekkend is hoe steractrice McDormand onderdeel wordt van haar omgeving. Net als in haar eerdere films werkt Zhao vooral met niet-professionele acteurs die ze onderweg tegenkomt. Hoe diep de connectie tussen McDormand en de mensen in haar omgeving is, laat zich bijna niet in woorden uitdrukken. Het levert in ieder geval een vorm van humanistische cinema op die je niet kan afdwingen. Filmmagie is het woord dat nu, zo kort na de eerste keer kijken, het best de lading dekt. Nomadland voelt nu al als een tijdsbepalend werk over hedendaags Amerika. Een monumentale film dus, die de Amerikaanse ziel vindt waar anderen niet eens willen zoeken.

Nomadland verbeeldt een helende reis, steekt een hand uit naar alle kansarme dwalers op de wereld en staat stil bij de gevoelige relatie van de mens met haar omgeving. Het is een reflectie op economische depressie, ecologische rampspoed en politieke onrust, maar dan verpakt in een werk dat altijd de menselijke connectie benadrukt. Een mooiere kandidaat van de Gouden Leeuw had ik zelf niet kunnen kiezen. Al helemaal vergeleken met de winnaar van vorig jaar, Todd Phillips’ splijtzwam Joker, is het een radicale keuze die staat voor empathie en naastenliefde in plaats van woede en wantrouw.

De winnaar van de Orizzonti-competitie deelt veel van die kwaliteiten, maar steekt ze in een totaal ander jasje. Ook het Iraanse The Wasteland (Dashte khamoush), bekroond door een jury bestaande uit onder andere Claire Denis, verbeeldt het pijnlijke verstrijken van de tijd. Met deze debuutfilm maakte Ahmad Bahrami een eerbetoon aan zijn vader, die dertig jaar zwoegde als fabrieksarbeider. Bahrami situeert die vorm van arbeidersloyaliteit in een afgelegen Iraanse steenfabriek, waar families met verschillende etnische achtergronden wonen en werken. Het krakende openingsshot, een close-up van de achterkant van een enkelspan waarop blokken ijs in de brandende zon smelten, geeft de indruk van een ver verleden. Het tegendeel is waar: het is de moderne tijd die deze zanderige omgeving aan het inhalen is.

De lijm van deze mozaïekfilm, waarin we de laatste werkdag van de arbeiders volgens, is een terugkerende speech van de fabriekseigenaar die aankondigt dat de steenfabriek verkocht is aan de bank. Zo druipt de fabriek langzaam leeg en blijft het meest tragische personage, de loyale opzichter Lotfollah, alleen over. Het leven sijpelt uit de fabriek en wordt vervangen door een scherpe wind die door de hele film blaast. Het wekt de suggestie van erosie, van de tand des tijds die aan ieder leven in de film knaagt. Het is geen toeval dat The Wasteland met zijn droevige muziek en uitgestrekte, in star zwart-wit geschoten shots vooral doet denken aan klassiekers van Béla Tarr als Sátántangó (1994), Werckmeister Harmoniak (2000) en The Turin Horse (2011). Of dat Bahrami een student van Abbas Kiarostami is geweest. Bahrami’s film doet denken aan deze grote meesters, maar staat ook volledig op zichzelf als een grootse film die Iran en zijn arbeiders in een ander daglicht zet. Als het meezit gaan we nog veel van deze regisseur horen.

Alle winnaars van Venetië 2020

Hoofdcompetitie
Gouden Leeuw voor Best Film: Nomadland van Chloé Zhao
Zilveren Leeuw, Grand Jury Prize: New Order van Michel Franco
Zilveren Leeuw voor Beste Regisseur: Kiyoshi Kurosawa voor Wife of a Spy
Volpi Cup voor Beste Actrice: Vanessa Kirby in Pieces of a Woman
Volpi Cup voor Beste Acteur: Pierfrancesco Favino in Padrenostro
Beste Scenario: The Disciple van Chaitanya Tamhane
Special Jury Prize: Dear Comrades van Andrei Konchalovsky
Marcello Mastroianni Award voor Beste Jonge Acteur: Rouhollah Zamani in Sun Children

Orizzonti
Beste Film: The Wasteland van Ahmad Bahrami
Beste Regisseur: Lav Diaz voor Lahi, Hayop (Genus Pan)
Special Jury Prize: Listen van Ana Rocha de Sousa
Beste Actrice: Khansa Batma in Zanka Contact
Beste Acteur: Yahya Mahayni in The Man Who Sold His Skin
Beste Scenario: I Predatori van Pietro Castellitto
Beste Korte Film: Entre tú y milagros van Mariana Safron

Lion of the Future
Luigi De Laurentiis Award voor Beste Debuutfilm: Listen van Ana Rocha de Sousa

Virtual Reality Competitie
Beste VR: Michelle and Uri Kranot voor The Hangman at Home: An Immersive Single User Experience
Best VR-ervaring: Kiira Benzing voor Finding Pandora X
Best VR-verhaal: Fan Fan voor Killing a Superstar