Marcelo Martinessi over Las herederas

Met zijn gepolijste debuut Las herederas maakte Marcelo Martinessi indruk op het filmfestival van Berlijn waar de film, naast de Alfred Bauer-prijs en de FIPRESCI-prijs, ook de Zilveren Beer binnenhaalde voor debuterend actrice Ana Brun. In Rialto, waar de film nu in de competitie van World Cinema Amsterdam draait, spraken we met de Paraguayaanse regisseur over onderdrukte levens en (bijna) gemiste kansen — thema’s die in de film spelen, maar ook in de realiteit van de makers. “Tijdens het draaien dacht ik soms: wat als we een filmindustrie hadden gehad toen deze actrices jong waren?”

Chela is een vrouw van in de zestig uit de verarmde upper class van Paraquay, die een teruggetrokken leven leidt waarin haar levenspartner Chiquita zorgdraagt voor alle praktische zaken. Als Chiquita vanwege schulden een gevangenisstraf moet uitzitten wordt Chela ondanks haar depressie voor het eerst in lange tijd gedwongen haar blik naar buiten te richten. Het contact met de jongere, zelfbewuste Angy trekt Chela langzaam maar onstuitbaar uit haar sluimerbestaan.

In Las herederas wordt Chela’s wereld opgeroepen in beelden van een stijlvol, klassiek, maar bedompt interieur; van een dienblad met vaste opstelling van koffie, pillen, water en fris; van de schildersezel waarachter ze haar middagen doorbrengt. Op het moment dat ze aarzelend achter het stuur van haar oude Daimler stapt begint het uitdijen van haar universum. En op haar uitgestreken gezicht verschijnen de eerste tekenen van leven.

Chela is een intrigerend personage: een vrouw die onthand in het leven staat, bijna ziekelijk verzwakt door haar privilege. Wat inspireerde u tot dit personage en dit verhaal? “Ik ben zelf opgegroeid in een geprivilegeerd milieu in Paraguay met een hoop vrouwen om me heen. Bij het schrijven had ik hen in gedachten. Ik heb bij mensen om me heen waargenomen dat ze, wanneer ze economisch in de knel kwamen, kanten van het leven ontdekten waar ze tot dat moment nooit mee in aanraking waren gekomen. Daar gaat de film over. Vaak wordt de Latijns-Amerikaanse kleinburgerij als een karikatuur geportretteerd en dat wilde ik vermijden. Ik wilde, zonder een oordeel, een film maken over de mensen die ik ken.”

Wat deed u om het publiek voor haar in te nemen? “Ik moet zeggen dat ik tijdens het schrijfproces voortdurend bezorgd was dat ik een antiheldin van haar zou maken, iemand voor wie de kijker geen sympathie kan opbrengen. Als je deze vrouw in het echt zou tegenkomen zou je haar waarschijnlijk veroordelen. Omdat ze in mijn film onophoudelijk in beeld is en doordat je haar ontwikkeling ziet, ga je haar toch begrijpen — hoe dichter bij je iemand komt, hoe menselijker ze wordt. Veel is ook te danken aan actrice Ana Brun: het personage van Chela heb ik samen met haar gecreëerd. Het is haar eerste film. Iemand die geen professioneel acteur is brengt vooral zichzelf en haar eigen ervaringen mee naar de set, dus ik probeerde daar zoveel mogelijk ruimte voor te creëren.”

Haar spel is ongelooflijk subtiel en tegelijk heel expressief. Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen?“Door met haar te werken, leerde ik vanzelf wat ik kon doen om haar spel beter te maken. Ze vroeg mij elke keer als er een nieuwe acteur op de set verscheen: wat is mijn relatie tot dit personage? Omdat ze zo passief is en bijna alles in haar blik zit, moest ze weten hoe Chela zich voelde ten opzichte van iedereen, welke afstand er was, op welke manier ze iets tegen iemand zei. Want in deze film gaat het er niet om wat er wordt gezegd maar hoe het wordt gezegd.
“Ana had een grote rol in het creatieve proces. Ik heb eerst haar gecast en samen kozen we de actrices die Chiquita, Angy en het dienstmeisje Pati spelen. Ana is een uiterst intelligente vrouw en ze was klaar voor een uitdaging. Ze werd ongeveer gelijk met de dictatuur geboren, en die duurde 35 jaar. Tijdens die hele periode was er in Paraguay geen filmindustrie. Kijkend naar al die fantastische vrouwen met wie ik heb kunnen werken, vroeg ik me vaak af: wat als er een filmindustrie was geweest toen zij jong waren? Dan hadden zij totaal andere levens gehad.”

Ana Brun kwam uit Berlijn terug met een Zilveren Beer. Klopt het dat zij op een zeker moment heeft getwijfeld of ze deze rol wel kon doen? “Ja. Haar familie vond het problematisch dat zij een lesbisch personage zou spelen. Maar de oplossing die zij daarvoor vond was het aannemen van een artiestennaam — Ana Brun is niet haar echte naam. Dat was allemaal in de veronderstelling dat het een kleine film was waar niemand ooit van zou horen… Het pakte anders uit, maar inmiddels heeft ze de kracht en de zelfverzekerdheid om daarmee om te gaan. De drie actrices spreken nu in het openbaar over vrouwenrechten, LHBT-rechten en andere onderwerpen waarvoor in mijn land nog steeds gestreden moet worden. Ze zijn fantastisch.”

In de film lijkt hun relatie toch geaccepteerd te zijn — stilzwijgend dan. “Ik wilde er ook geen sociaal issue van maken dat zij een stel zijn, want dat is niet het onderwerp van de film. Maar dat stilzwijgen is de crux. Chela en Chiquita hebben de keuze gemaakt zich min of meer op te sluiten in dat donkere, claustrofobische huis; je wordt dus als kijker binnengevoerd in een bubbel waar homoseksualiteit inderdaad geen punt is. Toch is het niet een identiteit waar ze zich helemaal comfortabel bij voelen. Uit kleine opmerkingen blijkt dat de homofobie ook in henzelf zit. Ze komen uit een generatie die met repressie is opgegroeid, en ze zijn dus geen militante, overtuigde lesbiennes. In feite zit Chela nog in de kast, ze stopt zichzelf weg. Die problematiek wilde ik echter op de achtergrond houden in de film, want die gaat over een economische crisis, en over een liefdescrisis.”

De volkse, luidruchtige gevangenis waar Chiquita terechtkomt, vormt een scherp contrast met hun zorgvuldig gecontroleerde bestaan.“Het laat zien dat zelfs hun status hen niet meer beschermt. Maar voor mij gaat Las herederas over een vrouw die, nadat haar partner in de gevangenis terechtkomt, beseft dat ze zelf in een gevangenis leeft. Gevangenissen heb je overal — een sociale klasse kan een gevangenis zijn, of een relatie, of een achternaam. Telkens als ik in Paraguay kom verbaast het me weer: het land voelt als een gevangenis. We bouwen de hele tijd muren om ons heen. Dat gevoel van opgesloten-zijn heeft me aangezet om de film te maken.”

Las herederas is vanavond nog te zien op World Cinema Amsterdam (21.40 uur Rialto) en draait vanaf 25 oktober in de bioscoop.