World Cinema Amsterdam 2022

In een opvallend aantal titels uit het programma van World Cinema Amsterdam flirten filmmakers met de visuele conventies uit de horror- en genrefilm.

Het festival World Cinema Amsterdam, dat van 20 t/m 27 augustus plaatsvindt op meerdere locaties in de hoofdstad, presenteert dit jaar opmerkelijk veel films waarin de bittere werkelijkheid, met behulp van onbestemde camerahoeken en duistere spiegelscènes, verwordt tot onvervalste nachtmerries. Het Zuid-Koreaanse callcenter-mysterie Next Sohee en de Kazachse wraakthriller Baqyt zou je zelfs zonder blikken of blozen pure horror mogen noemen. Maar er zijn meer titels die flirten met de genrecinema.

Zo sluit in het Argentijnse Karnawal (2020) een jonge man een pact met de duivel door een pistool over de Argentijns-Boliviaanse grens te smokkelen en met het geld dat hij hiermee verdient een paar danslaarzen te kopen. Malambo-danser Cambra (Martin Lopez Lacci) heeft het schoeisel – dat meermaals in close-up verschijnt als instrument van het kwaad – nodig om een danswedstrijd te winnen met zijn ensemble.

Zijn leven lijkt door de koop echter vervloekt: Cambra’s stiefvader (Diego Cremonesi), een hardvochtige militair, heeft onrealistische verwachtingen van hem, terwijl zijn net vrijgekomen biologische vader (Alfredo Castro) hem nog verder dreigt mee te sleuren in de criminaliteit. Op een gegeven moment wil Cambra de behekste rekwisieten dan ook niet meer. Hoewel dansen – filmmaker Juan Pablo Félix brengt dansrepetities in beeld als enigmatische duiveluitdrijvingen – wel oogt als zijn remedie.

Zombies
In het magisch-realistische Utama (2022) staan de hoofdpersonages ook voor een groot dilemma. Blijft het bejaarde echtpaar Virginio (José Calcina) en Sisa (Luisa Quispe) op de Boliviaanse hoogvlakte wonen waar ze al hun hele leven het land bewerken en lama’s hoeden? Als het aan hun kleinzoon Clever (Santos Choque) ligt, verhuizen ze naar de van alle gemakken voorziene stad. Hij weigert te onderkennen dat zijn grootouders zijn vergroeid met hun geboortegrond en willen sterven waar ze het levenslicht zagen. Filmmaker Alejandro Loayza Grisi illustreert hiermee de generatiekloof in Bolivia, waar jongeren en masse naar de steden verhuizen en urbanisatie tot gevolg heeft dat eeuwenoude plattelandsculturen verdwijnen.

Loayza Grisi toont het weerbarstige leven op de hoogvlakte – waar het altijd wachten is op regen – eerst vanuit Clevers meer pragmatische standpunt, met schilderachtige panorama’s van het gebied, waarna hij de focus verlegt naar het geestrijke perspectief van Virginio en Sisa. Gaandeweg sluipt spiritualiteit in de film. Beelden van zwevende aasgieren krijgen een nieuwe, bovennatuurlijke betekenis. Een groep lama’s, uitgedost met paarse strikjes, sloft als een horde zombies door het landschap op de tonen van dissonante panfluitmuziek. De beesten lijken meer te weten dan de kijker.

Vreemde eend
De Koerdische tiener Sariya (Lina Arashi) is in My Small Land (2022) duizenden kilometers verwijderd van haar geboortestreek. Ze vluchtte met haar gezin uit Turkije toen ze vijf jaar oud was en belandde in Japan, waar het leven door een grillige asielprocedure onzeker is. Sariya is in haar nieuwe land onmiskenbaar een vreemde eend in de bijt. Maar ze doet haar best om te integreren en niet te veel op te vallen – onder meer door haar krullerige zwarte haar te stijlen. De Japanse filmmaker Emma Kawada illustreert hoe Japanners Sariya zien met een treffende scène in een bus waarin de Koerdische lijkt te worden aangestaard door alle andere passagiers. Kawada maakt op een bij vlagen griezelige wijze invoelbaar hoe het is om op een plek te zijn waar je eigenlijk – volgens een deel van de inwoners – niet welkom bent.

Karnawal, Utama en My Small Land behandelen grote pijnpunten uit de landen waar ze zich afspelen. Karnawal draait in feite om toxische masculiniteit en de naargeestige machocultuur in Argentinië; Utama laat zien dat wat je verliest aan cultuur voor eeuwig verloren zal zijn; My Small Land toont een Japan dat weinig ontvankelijk is voor vluchtelingen. Het zijn tamelijk voor de hand liggende onderwerpen die in deze films, los van een voorzichtige flirt met de conventies van de horrorcinema, zonder omhaal worden behandeld. Wat op zich geen manco is. Maar er zijn op World Cinema Amsterdam ook films te zien die eveneens nijpende thema’s uit de werkelijkheid behandelen en daarbij de volledige stap naar horror hebben gemaakt. En dat levert nog interessantere inzichten op.

Bloederig
Zoals in de Kazachse wraakthriller Baqyt, over een vrouw die al jaren wordt mishandeld door haar echtgenoot, totdat ze de rollen omdraait. Het verhaal gaat over een moeder (Laura Myrzakhmetova in een overdonderende rol) die haar huwelijk probeert te ontvluchten, terwijl ze met lede ogen aanziet dat haar dochter in haar gruwelijke voetstappen treedt door te trouwen met een bruut. Ondertussen vertelt Myrzakhmetova’s personage – een influencer die cosmetische producten slijt – aan haar klanten hoe gelukkig ze wel niet is.

Het is evident dat de Kazach Askar Uzabayev met deze film – die is gebaseerd op waargebeurde verhalen – een naargeestig Kazachs probleem aankaart: wijdverbreide vrouwenhaat, met bloederige gevolgen. Maar wat hij daar vervolgens mee doet, is opzienbarend. Zo introduceert hij de moederfiguur als iemand die door de voortdurende dreiging geslagen te worden lijkt te zijn veranderd in een bezetene. Aan het begin van de film bekijkt ze zichzelf in een spiegel, terwijl het geluid van druppelend water klinkt. Dat water maakt in de film gaandeweg plaats voor ijs; een metafoor voor de transformatie die ze ondergaat.

Ook is voortdurend een gierende wind te horen, die diep binnendringt in de levens van de personages. Alsof het weer en de situatie elk moment kunnen omslaan. Dat maakt Uzabayev ook invoelbaar via de dialoog. Zo vraagt de man op een gegeven moment dreigend aan de vrouw: “Waarom probeer je er zo goed uit te zien?” Verderop in de film staat de vrouw weer voor de spiegel, ditmaal met bebloed gezicht. De elektriciteit in het appartement van het echtpaar is weer eens uitgevallen, dus wordt dit naargeestige tafereel belicht met kaarsen. De vrouw kijkt naar zichzelf en denkt: dít is de druppel.

Dat moment doet in z’n stilering denken aan Carrie (1976) – over een tiener die wordt gepest, maar over bovennatuurlijke krachten blijkt te beschikken. En als er in de familie eindelijk weer eens een zoon wordt geboren, lijkt er te worden geknipoogd naar The Omen (1976), over een bezeten kind. Want in Kazachstan worden sommige zonen mannen die hun vrouwen als demonen zullen toetakelen.

Nachtmerrie
Ook de Zuid-Koreaanse filmmaker July Jung lijkt geïnspireerd door horror. Hoewel haar film Next Sohee (2022) misschien nog meer doet denken aan de Zuid-Koreaanse thrillerklassieker Memories of Murder (2003) – over de zoektocht naar een beruchte seriemoordenaar. Maar ook aan het recentere Singaporese A Land Imagined (2017), waarin een rechercheur op zoek is naar een vermiste persoon.

Next Sohee draait om Sohee (Kim Si-Eun): een jonge vrouw die tijdens haar studiestage terechtkomt op een callcenter waar medewerkers zwaar worden onderbetaald terwijl ze worden gedwongen klanten op bijna misdadige wijze telecomabonnementen aan te smeren. Het werk is afstompend en wordt door Jung in beeld gebracht als een nachtmerrie. Met passief-agressieve leidinggevenden die telkens lijsten maken waarop te zien is wie het beste (en het slechtste) presteert.

Ook doet Jung het voorkomen alsof Sohee door een onbekende entiteit wordt begluurd, getuige rare, voyeuristische camerahoeken. Op een gegeven moment wordt ze zelfs gebeld door een anoniem nummer, maar als ze opneemt hoort ze slechts gekraak – nog zo’n unheimisch moment. En dan is er nog iets met een opmerkelijke, bezwerende dans.

Halverwege de film verdwijnt Sohee in de duisternis en gaat detective Yoo-jin (Bae Doona) naar haar op zoek. Yoo-jin stuit al snel op een complot dat te maken heeft met een onderwerp dat vaker de revue passeert in Zuid-Koreaanse speelfilms en televisieseries: de gevolgen van het hyperkapitalisme en de daarmee gepaard gaande hebzucht.

Jung heeft kortom net als Uzabayev wel een boodschap te verkondigen, maar verpakt die slim in een gedurfde genrevorm. En die durf betaalt in dit geval uit, waardoor de impact voor de kijker juist groter is en de geëngageerde boodschap nog harder aankomt.

World Cinema Amsterdam | 20 t/m 27 augustus 2022 | De Balie, Oxville Cinema, Rialto de Pijp en Rialto VU, Amsterdam