Sophie Fiennes over Grace Jones: Bloodlight and Bami

Met Grace Jones: Bloodlight and Bami werpt Sophie Fiennes een blik achter het kundig opgetrokken persona dat zangeres, model en actrice Grace Jones van zichzelf heeft gemaakt. We zien Jones dus niet alleen schitteren tijdens extravagante shows maar krijgen haar ook naakt, zonder make-up en zelfs woedend te zien. Sophie Fiennes: “Grace Jones wil zich niet langer verbergen achter het masker.”

Dat de Britse Sophie Fiennes een zwak heeft voor non-conformisten is wel duidelijk. Dat bleek bijvoorbeeld in The Pervert’s Guide to Cinema(2006) en The Pervert’s Guide to Ideology (2012), de eerste twee docu’s uit een perverse trilogie met de Sloveense psychoanalytische allesduider Slavoj Žižek als verteller. En in haar film over kunstenaar Anselm Kiefer, Over Your Cities Grass Will Grow (2010).

Aan haar verzameling karakters met hoofdletter K voegt ze nu zangeres, model en actrice Grace Jones toe met Grace Jones: Bloodlight and Bami.

Grace Jones, wie was dat ook alweer? Jones was de levensgevaarlijke, panterachtige vrouw in de Bondfilm A View to a Kill (1985). De zangeres van een wereldberoemde cover van La vie en rose. Het hoekige model met het kubistische kapsel en expressieve make-up dat feesten in Parijs en New York onveilig maakte, onder meer met Andy Warhol. De performer met waanzinnige hoeden die al decennialang menigten trouwe fans op de been brengt met haar disco en new wave, en recenter ook dub en reggaeton.

Zo’n vijf jaar lang reisde Sophie Fiennes (zus van regisseur Martha Fiennes en acteurs Joseph en Ralph) met Grace Jones mee. Ze filmde de in Amerika wonende maar in Jamaica opgegroeide Jones op familiebezoek in haar geboorteland, in de muziekstudio met Sly & Robbie, tijdens het opmaken, in foto- en tv-sessies en op wereldtournee. Een van de eerste dingen die opvalt aan Jones is haar humor. Tijdens een optreden waarbij ze een onwaarschijnlijke hoed op heeft die de nodige evenwichtskunst vergt, zegt ze: "Mijn moeder had hem er al lang af gedanst." Later noemt ze zichzelf met die hoed "een insect uit een ander universum." Maar wat blijvend indruk maakt zijn haar originaliteit en haar woede – niet voor niets heet haar laatste, in eigen beheer geproduceerde album Hurricane (2008).

Wat een opwindend iemand is Grace Jones. Als iedereen een fractie van haar levendigheid en pit had, zou de wereld denk ik beter af zijn. "Helemaal mee eens. Ze leeft zo speels."

Ze staat zichzelf de vrijheid toe om heel erg zichzelf te zijn, en dat ‘zelf’ is af en toe nogal eigenzinnig. Het lijkt daarbij alsof ze anderen ook alle vrijheid gunt. "Mij gaf ze zeker alle vrijheid. Ze heeft nooit geprobeerd haar invloed te laten gelden op wat ik als filmmaker aan het doen was. Nu ja, als kunstenaar is ze natuurlijk ook geïnteresseerd in het experiment. Ze zag het als een uitdaging om te kijken of ze zichzelf kon toestaan ook heel andere kanten van zichzelf te laten zien dan die het publiek van haar kent, voorbij het imago dat ze voor zichzelf heeft gecreëerd. Ze was bijvoorbeeld nog nooit eerder zonder make-up gefilmd, om maar wat te noemen."

En u filmt haar ook nog eens naakt in de badkamer. Ook daarin lijkt ze zich volkomen vrij in te voelen. "Toen ik Grace de ruwe eerste versie van de film liet zien, keken haar zoon en zijn toenmalige vriendin mee, een Frans model. Dat meisje had een gigantische tattoo van een tijger op haar rug, opgeschoren peroxideblond haar. Na afloop zei ze [Fiennes imiteert een Frans accent, JR]: ‘Een goede film hoor, maar je kan toch geen schaamhaar laten zien! C’est dégoûtant!‘ Dat meisje vond het hebben van schaamhaar alleen al, en dus al helemaal het tonen daarvan, eigenlijk net zoiets ongehoords als wanneer ze had zitten poepen. Wat maar precies duidelijk maakt dat dit meisje, dat zich heel radicaal presenteert, zich eigenlijk netjes conformeert en onderwerpt aan een notie van hoe het hoort. Grace zei in reactie daarop: ‘Maar dat is gewoon wie ik ben. Zo bén ik.’ En ja… Grace is in het echt ook de hele tijd bloot. Ze is een nudist. Ze houdt ervan bloot te zijn, ze voelt zich sterk bloot. En ze gebruikt haar naaktheid soms zelfs als een soort wapen, om andermans angst voor naaktheid te provoceren."

Nadat u in 2002 een documentaire over bisschop Noel Jones had gemaakt, de broer van Grace Jones, raakte u met haar bevriend. Zij heeft u vervolgens gevraagd om een film over haar te maken. Waarom? "We leerden elkaar kennen bij een diner rondom de première van die film, Hoover Street Revival (2002). Ze was er erg over te spreken. Pas later raakten we bevriend doordat we naar aanleiding van die film begonnen te discussiëren over hoe de kerk haar en haar broer gevormd had. Anders dan haar broer was zij naar eigen zeggen als kind al ‘opgebrand’ door de kerk, ze noemde dat met een zelfbedacht woord ‘church-burnt‘. En ze vertelde dat ze regelmatig benaderd werd door omroepen die een tv-documentaire over haar wilden maken, maar dat was dan nooit het soort film waaraan zij zou willen meedoen. Dus ze vroeg mij: waarom gaan wij geen film maken? Later vertelde ze me dat ze niet wilde sterven zonder ooit publiekelijk te durven zijn wie ze is, achter dat soms cartooneske, larger than life personage dat ze zelf heeft opgetrokken.
"Als kind heeft ze in haar zeer gelovige familie veel geweld meegemaakt. Ze beseft dat de angst die ze als klein meisje heeft ervaren op een of andere manier haar persona en haar performance heeft helpen vormgeven. Maar die angst zelf is ze gaandeweg, met de jaren, eindelijk te boven gekomen. En nu wil ze zich niet langer verbergen achter het masker dat ertoe diende haar te beschermen. Nu ze het masker niet langer nódig heeft, wil ze óók op een andere manier gezien kunnen worden."

In een van de meest intense momenten in de film vertelt ze dat ze wanneer ze als een furie op het podium staat, voelt dat ze als het ware haar kwaadaardige stief-opa wordt (een dominee) die haar en de andere kinderen thuis mishandelde. Het gekke is dat die boze, behoorlijk enge Grace – die dus voortkomt uit iets duisters – ook bevrijdend voelt om te zien. We zien maar zelden kwade en agressieve vrouwen in films en als dat wel zo is, wordt de woede doorgaans snel gevolgd door straf, schaamte, spijt of excuses. "Ik heb het gevoel dat we nu een tijd meemaken waarin we eindelijk gaan zien op hoeveel verschillende manieren vrouwen worden ingeperkt en klein gehouden. Er zijn zoveel dingen die geacht worden vrouwelijk te zijn, of onvrouwelijk, terwijl het een grote open vraag is wat vrouwelijkheid is. Op het Filmfestival Cannes wordt vrouwen die op de rode loper verschijnen opgelegd hoge hakken te dragen. De druk om eruit te zien als een… weet ik veel, als een Barbie, is enorm. Terwijl dat zo’n beperkte notie van glamour is. Daarom was wat Kristen Stewart onlangs deed, in Cannes voor het oog van de camera haar hakken uittrekken, een geweldig, groot statement."

We willen die glazen muiltjes niet meer aan. "Precies. Ik zie Grace haast als een archetypische, woeste, sterke vrouw, zoals de sybille en de harpij, of beter nog: zoals Brünnhilde, de dochter van Wotan uit Wagners Ring des Nibelungen. Ze is de Jezebel van de familie. Grace heeft in haar leven keer op keer de familie-eer geschonden door alle denkbare kerktaboes met voeten te treden. Haar bedscène met James Bond heeft een familiedrama veroorzaakt. Haar vader, die ook bisschop was, mocht niet meer preken. Ze heeft al die patriarchale kracht en agressie waar ze mee opgroeide geïnternaliseerd, en alle grenzen van datzelfde patriarchaat met diezelfde kracht overschreden. Maar uiteindelijk, en daarmee eindigt mijn film, krijgt zíj van haar vader het voorouderlijke land in Jamaica, dat ooit door een orkaan verwoest was, om een nieuw huis op te bouwen, een nieuw House of Jones. Haar geschiedenis krijgt daardoor iets van een mythisch oorsprongsverhaal: door destructie en creativiteit schept ze als het ware een nieuwe orde op de oude patriarchale familiegrond.
"Het is trouwens interessant om te zien dat er de laatste tijd een heleboel bozige vrouwen in films te zien zijn. Onaardige, bitchy vrouwen, vooral moeders, zoals in Three Billboards, Lady Bird, I, Tonya en Loveless. Ze zijn gefrustreerd, boos en bitter, en uiteraard zijn juist zij de meest interessante personages in die films. Het lijkt alsof het hek van de dam is, alsof de tijd van de lieve opofferende filmmoeders voorbij is en we moeders eindelijk mogen haten.
"Maar nog even over Grace. Het is toch eigenlijk nogal wat dat het zien van zo’n boze vrouw zo bevrijdend is?"