Monica Strømdahl over Flophouse America

De twaalfjarige Mikal heeft geen ander thuis gekend dan hotelkamers. In haar eerste documentaire kruipt Monica Strømdahl dicht bij hem en zijn ouders op de huid. “Ik wilde dicht bij de gebeurtenissen blijven, maar ook een film maken waar het gezin mee kon leven.”

“Ik had dit twintig jaar geleden niet gepland”, merkt Monica Strømdahl richting het einde van ons gesprek op. De Noorse fotograaf doelt niet alleen op de documentaire Flophouse America (haar eerste film), maar ook op het contact dat ze nog wekelijks heeft met het gezin dat ze daarin portretteert.

In 2005 kwam Strømdahl voor het eerst in aanraking met flophouses, het fenomeen van Amerikaanse gezinnen die leven in goedkope hotels en motels. “Mensen komen in flophouses terecht, omdat ze door een maas in het systeem vallen”, legt ze uit. “Ze kunnen geen permanente huisvesting betalen, maar komen ook niet in aanmerking voor maatschappelijke hulp. Huren zijn omhoog geschoten, terwijl lonen zijn gestagneerd. En veel steden hebben een schreeuwend tekort aan betaalbare woningen. Een vangnet is er nauwelijks. Een kleine tegenslag, bijvoorbeeld een medische ingreep, kan mensen al een financiële put induwen. Ik maakte een portrettenreeks, maar voelde dat die niet het hele verhaal vertelde. Film bood me de mogelijkheid deze mensen een stem te geven.”

Flophouse America is een soms bijna ondraaglijk intiem portret van een jongen die met zijn ouders op de paar vierkante meter van een hotelkamer woont. Eten doen ze op bed, de afwas in de badkuip. De ruzies en het drankgebruik van zijn ouders ontvlucht Mikal in games of op de gang van het hotel. Het gezin kruipt onder je huid, zoals dat ook bij Strømdahl gebeurde. In een uitgebreid Zoom-gesprek vertelt ze even bescheiden als bevlogen over de ethische kanten van een documentaire maken en de band die ze opbouwde met het gezin.

“Mijn strategie als fotograaf was om rond te vragen naar de goedkoopste hotels en motels. Vervolgens checkte ik in en woonde daar dan een aantal weken. Dat was nodig om contacten te leggen, of beter gezegd: om die contacten te laten ontstaan. Zo ging het ook met Mikal. Mijn kamer was aan dezelfde gang als de zijne. Ik zag hem ’s ochtends naar school gaan en later op de dag weer thuiskomen. Ik ontdekte dat hij twaalf was en was geboren in een hotel. Hij had dus zijn hele leven in hotelkamers gewoond. Pas na drie weken van elkaar leren kennen, schoot ik een eerste portret van het gezin. Dat ik zoveel tijd nam, was ook omdat Mikal nog maar een kind was.”

Zichtbaarheid
“Ik zag hem als een uitzonderlijk slimme jongen, zowel street smart als school smart. Een jongen ook die zich heel bewust was van zijn realiteit en had geleerd daarin zijn weg te vinden. Zijn ouders hadden allebei een alcoholverslaving en hij was er uitgesproken over dat hij niet wilde dat zij zo leefden, dat hij een beter leven wilde voor zijn ouders en voor zichzelf. Wanneer Mikal in de film uitvalt naar zijn vader, schreeuwt hij niet om meer geld of een grotere kamer; hij smeekt zijn vader om te stoppen met drinken.
“Sprekend met zijn ouders Jason en Tonya werd duidelijk dat ook zij zich heel bewust waren van hun situatie en hoe ze daarin terecht waren gekomen. En dat ze hun best deden om Mikal een betere kindertijd en kansen te bieden dan ze zelf hadden gehad. In veel opzichten waren ze daar ook in geslaagd, maar hun situatie laat zien dat armoede en verslaving doorsijpelen in volgende generaties. Een op de tien kinderen in de VS groeit op met ten minste één ouder met een alcoholverslaving. Als je daar andere verslavende middelen bij optelt, is het iets van één op de vier.
“Met de film wil ik kinderen als Mikal, die opgroeien op dat raakvlak van armoede en verslaving, zichtbaar maken. Niet als een statistiek, maar als een compleet, complex mens. De film is gesitueerd in één hotelkamer in Amerika, maar de realiteit van Mikal is niet uniek. Er zijn wereldwijd miljoenen kinderen zoals hij, kinderen die opboksen tegen een waaier aan uitdagingen: het ontbreken van basisbehoeften, emotioneel trauma, slechte toegang tot onderwijs, sociaal stigma, systemische ongelijkheid. Deze obstakels overwinnen vergt een sterk sociaal vangnet en dus actie van beleidsmakers. Door deze problematiek invoelbaar te maken in de documentaire, hoop ik aan dat gesprek bij te dragen.”

Wederzijds vertrouwen
“Alle belangrijke gebeurtenissen in de recente Amerikaanse geschiedenis zijn vastgelegd in fotografie. Ik kan niemand in de VS leren wat documentaire is. Zij leren het mij, het zit in hun vezels. Dus toen ik uitlegde dat ik een documentaire wilde maken, begrepen ze direct wat dat betekende, wat de implicaties daarvan waren. Ze waren zich heel bewust van mijn rol als filmmaker en hadden inzicht in het proces. Dat maakte mijn werk makkelijker.
“Gedurende drie jaar verbleef ik steeds een aantal maanden bij het gezin. Behalve toen dat tijdens covid onmogelijk was. Het was voor mij belangrijk dat ik de enige op de set was en zo onzichtbaar mogelijk, wat best lastig was op die paar vierkante meter. Ik deed er alles aan om zo min mogelijk ruimte in te nemen. Zelfs de poten van het camerastatief heb ik ingekort en ik zat op mijn apparatuur. Ik wilde niks overhaasten, mezelf niet opdringen en alles zo natuurlijk mogelijk laten verlopen.
“Wederzijds vertrouwen was de sleutel en daarvoor was het belangrijk dat ik langere tijd met hen doorbracht, dat we elkaar leerden kenden. Zodat we ook elkaars lichaamstaal leerden lezen, elkaars humor gingen begrijpen. Zodat zij zich comfortabel voelden om hun grenzen aan te geven, in plaats van het gevoel te hebben zich naar mij te moeten schikken. Voor mij was het cruciaal dat er een juiste machtsbalans was, dat zij wisten dat de macht niet bij mij lag. Op elk moment konden zij het filmen stoppen.
“Ik heb gedurende het project steeds opnieuw hun toestemming gevraagd. Als een soort doorlopende consent. We hadden daar zelfs een kleine ceremonie voor waarbij we een contract tekenden. Dat had geen juridische waarde, maar was een uitdrukking van dat vertrouwen in elkaar. En om Mikal te beschermen, besloten we de release van de film uit te stellen tot na zijn achttiende verjaardag, zodat hij als volwassene een definitief besluit kon nemen over het al dan niet vertonen van de film.”

Geen makkelijke oplossingen
“Ik wilde dicht bij de gebeurtenissen blijven, maar ik wilde ook een film maken waar het gezin mee kon leven. Ik heb ruzies met ze meegemaakt, mooie momenten. En omdat ze zo welbespraakt waren konden we al die momenten bespreken, reflecteren op wat er in hun levens gebeurde en welke impact dat op hen had. Dat was voor mij ook echt een voorwaarde om de film te kunnen maken. Vanaf het begin hebben we gepraat over de motivatie voor het maken van deze documentaire en dat gesprek is nooit gestopt.
“Het moest een film worden waarin ze zichzelf herkenden en waarmee ze konden omgaan. Ik wilde dat ze zich gezien voelden, in al hun complexiteit. Ik hoop dat de film laat zien dat er in een situatie als deze geen makkelijke oplossingen zijn, dat er geen eenduidige definitie is van het ‘juiste’ doen. Er is veel liefde in dit gezin en ze doen hun uiterste best. Toen Mikal werd geboren hebben Tonya en Jason hun leven enorm gebeterd en de jeugdbescherming gaf hen een all clear. Dat maakte dat ik nooit bang was dat iemand een ander fysiek pijn zou doen. Waar ik me zorgen over maakte, waren de langetermijneffecten van Mikals opvoeding.
“Voor Mikal was deze film een manier om aan zijn ouders te laten zien hoe hij dit leven ervaart. Dat was iets wat ik voor hem kon doen. Dat gesprek met zijn ouders openbreken, was voor hem een belangrijke drijfveer. En dat was ook wat er gebeurde: de eerste keer dat we de film keken, waren Jason en Mikal na afloop in staat om dat gesprek te voeren. Dat was heel ontroerend.
“Het was een lang en traag project, en ik ben er nog steeds niet klaar mee, maar ik voel me heel, heel bevoorrecht dat ik naast dit gezin mag staan in een poging iets te betekenen voor andere gezinnen in een vergelijkbare situatie. Want dat is hoe het voelt. We hebben deze film samen gemaakt, zij en ik. En we hebben hem gemaakt voor anderen. Om via deze film bewustzijn te creëren, beleidsmakers wakker te schudden, de manier waarop naar dit fenomeen van flophouses wordt gekeken te veranderen. Om de situatie voor andere Mikals een beetje beter te maken.”

Flophouse America is vanaf 19 juni 2025 te zien in de bioscoop en via Picl.nl