Martin Koolhoven over Brimstone

Met Brimstone maakte Martin Koolhoven een internationale, epische film in de traditie van de western, over vergelding, geweld, religie en de onder­drukking van vrouwen in de Amerikaanse pionierstijd. Koolhoven: "Het geweld kán er niet uit."

Brimstone, een internationale productie met een internationale cast, speelt zich af in de Amerikaanse pionierstijd. Hoofdpersonage is Liz (Dakota Fanning), een jonge moeder die niet kan spreken. In vier hoofdstukken wordt haar verhaal, en de manier waarop dat zich verhoudt tot dat van een mysterieuze predikant (Guy Pearce), uit de doeken gedaan. Grote thema’s als vergelding, geweld, religie en de onderdrukking van vrouwen lopen als een rode draad door de film.

Welke van je fascinaties zitten in Brimstone?  "Ten eerste is er het genre. Ik ben al heel lang gek op de western. Brimstone is ontstaan uit de behoefte om er zelf een te maken, maar ook om iets origineels met het genre te doen. De valkuil is dat je een hommage maakt, dat wilde ik absoluut niet. Het moest substantiëler zijn. Iedereen weet dat ik verliefd ben op de spaghettiwestern. Dat genre is zo vaak gekopieerd, en die films zijn altijd minder interessant. De Italiaanse spaghettiwesterns zijn zo goed omdat ze, ondanks dat ze over Amerika gaan, toch heel Italiaans voelen. Dus wilde ik dat mijn film heel Nederlands aanvoelde, zowel inhoudelijk als stilistisch. Er moest een strengheid in zitten."

Waarom is de hoofdpersoon een vrouw?  "Dat is, uiteindelijk, waar de film over gaat. Brimstone wordt wel een feministische film genoemd. Dat was niet mijn oorspronkelijke insteek, maar de film ging wel over een vrouw in een mannenwereld, over een wereld waarin het slecht is gesteld met de vrijheid van de vrouw. Als je dat begrijpt, en je schrijft vanuit vrouwelijk perspectief, dan maak je bijna vanzelf een feministische film. Zonder dat je dat specifiek als uitgangspunt had."

Je kunt ook zeggen dat Brimstone een film over een slachtoffer is. De centrale kwestie is: keer je de andere wang toe of neem je het heft in eigen handen?  "Ze is een slachtoffer dat met grote wilskracht overeind blijft. En uiteindelijk in haar kracht komt, zoals dat dan heet tegenwoordig."

Ik zie Brimstone als een film met een emotioneel hart, gecombineerd met expliciet geweld en groteske elementen.  "Expliciet geweld, dat is een term die iedereen gebruikt. Maar de film is helemaal niet zo expliciet. De meest gruwelijke momenten vinden off screen plaats."

Ik worstel om de juiste term te vinden. ‘Sadistisch’ is ook niet het woord…  "Als je zegt dat de personages sadistisch zijn, prima. Als je de film sadistisch noemt, dan heb ik daar problemen mee. Want dat is niet zo. Als Brimstone iets vertelt, dan is het dat geweld in het dna van die wereld zit. En omdat de film teruggaat naar het begin van het verhaal, zie je dat dat altijd al zo is geweest. Zelf vind ik dat ik het geweld met behoorlijke terughoudendheid in beeld heb gebracht. Over het algemeen zie je alleen de gevolgen ervan. En de film gáát erover. Het zou laf en onecht zijn om het eruit te halen. Het kán er niet eens uit. Als je het weghaalt, begrijp je het verhaal niet meer."

Je bent groot liefhebber en kenner van film. Hoe zet je die kant van jezelf uit en zet je de maker aan?  "Ik zou niet eens weten hoe ik dat moet doen. Het is onmogelijk om niet beïnvloed te raken en dat is niet erg. Er zit maar één letterlijke verwijzing in Brimstone: een shot waarin de hoofdpersoon met een shotgun op de veranda zit. Dat is een behoorlijk duidelijke referentie aan The Night of the Hunter [Charles Laughton, 1955], maar dat was niet per se de bedoeling. Ik sta op de set en ik denk: dit lijkt er wel heel erg op. Dan kan je twee dingen doen. Of de hoek veranderen, zodat het er minder op lijkt. Of je denkt: dit is organisch ontstaan, laat ik het dan ook maar draaien. Je moet als maker eerlijk zijn naar je verhaal en naar je personages. Als je iets doet als knipoog naar een andere film, dan ben je niet oprecht naar je verhaal."

Religie speelt een duidelijke rol in het verhaal van Brimstone.  "Religie is een thema. Ik vind daar iets van en dat is erin gekropen. Het is ontegenzeggelijk zo dat er in deze film een man rondloopt die de Bijbel misbruikt om vrouwen te onderdrukken. Ik ben dat bewust niet uit de weg gegaan en ik ben me er ook bewust van dat dit nog steeds gebeurt."

Religie zit ook in de vórm van de film.  "Op het moment dat je een film maakt die zich afspeelt in het oude westen van Amerika, dan maak je, tot op zekere hoogte, een film over het dna van Amerika. En wat Brimstone zegt, in abstractie, is dat ons calvinistische geloof in de ontstaansgeschiedenis van Amerika zit. Dat is wat ik in de regie heb gestopt, in het scenario, in alles."

Deze kerkgemeenschap die denkt dat zij het uitverkoren volk zijn, deed me nogal denken aan Donald Trump en alt-right.  "Dat is wel erg de waan van de dag, maar er zijn parallellen. De predikant vertelt over de ‘city upon a hill‘ [een Bijbeltekst die de Europese pioniers associeerden met Amerika, BB]. Daaruit is het Amerikaans exceptionalisme ontstaan, het geloof dat ze uitverkoren zijn en de wereld moeten bekeren. Ik heb het zaadje daarvan bij de Nederlanders neergelegd."

Vind je Amerika een leuk land?  "Ik vind Amerika een fantastisch land. Ongeveer alles wat je erover kan zeggen is waar, zowel positief als negatief. Maar ik had er kunnen wonen en werken, en ik heb dat niet gedaan. Ik voel me toch meer een Nederlander dan een Amerikaan. Ik zeg niet dat ik nooit zou gaan, maar iets in mij verzet zich tegen het idee dat ik er zou wonen. Dat mijn kinderen er zouden opgroeien en dus Amerikanen zouden worden. Maar ik ben erdoor gefascineerd. Die hele western is natuurlijk een puur Amerikaanse kunstvorm, samen met jazz de meest Amerikaanse kunstvorm die er bestaat."

Brimstone is een ambitieus project. Je werkte er zeven jaar aan. Smaakt het naar meer?  "Ik vind het leuk om een film op deze schaal te maken, om met internationale producenten te werken, met goeie mensen. En de vijver van acteurs waaruit je kiest is veel groter, dat is ook prettig. En door de taal reist de film makkelijker. Maar wat ik nog wel het allerfijnst vind, is dat je jezelf in een internationale traditie zet. Deze film, met bepaalde stijlelementen van een western, staat in een traditie. En binnen dat kader kan ik origineel zijn. Ik ben nu bezig met een neo-noir. Als je dat in het Nederlands doet, wordt het automatisch een parodie. Als je het in het Engels doet, sta je in een traditie. Er zijn me nu alweer dingen aangeboden: een BBC-serie, verschillende dingen in Amerika. Maar ik merk toch dat ik de behoefte heb om zelf iets te bedenken."