Lars von Trier over Antichrist

"Can you justify yourself." Bij het begin de persconferentie in Cannes gaan de verzamelde journalisten er meteen vol in. Met Antichrist heeft Lars von Trier opnieuw een film gemaakt die veel commotie veroorzaakt. Von Trier: "Mensen mogen me van alles beschuldigen."

Niet alleen de persconferentie in Cannes, maar ook de première van Antichrist verliep verre van rimpelloos. Vooral door toedoen van de regisseur zelf die weigerde het applaus van het publiek in ontvangst te nemen en voortijdig de zaal verliet.

Twee dagen later volgt een groepsgesprek in de luwte van Hotel du Cap, ver weg van het rumoer in Cannes. Von Trier zit redelijk ontspannen achter een tafeltje met een naambordje voor zijn neus. Daarop staat niet zijn naam, maar ‘Antichris?’. Als hij daarop gewezen wordt verschijnt een glimlach op zijn gezicht: "Ik weet niet wie het daar heeft neergezet. Het zal wel een grap zijn."

Volgens Peter Aalbaek Jensen, één van uw producenten, had u aan het einde van de première een paniekaanval? “Wat weet hij daar nu van? De idioot! Hij wilde iets te zeggen hebben, denk ik. Nee, ik was agressief. De lichten gingen niet op tijd aan, niet zoals we hadden afgesproken. Tijdens de voorstellingen was er een goede lach, maar ook een vijandige. Ik had het gevoel dat het applaus dat volgde iets van een parodie had. Ik haatte de gedachte dat mensen zeven minuten moesten blijven staan, alleen maar om aardig te zijn voor mij. Eén van mijn assistenten zei: ‘Als je nu weggaat, terwijl het publiek applaudisseert, is dat echt een belediging.’ Toen dacht ik: ‘Ik ben weg.’ Daarmee heb ik één van de belangrijkste etiquettes van Cannes doorbroken. Daar ben ik wel tevreden over.”

U heeft Antichrist de belangrijkste film uit uw carrière genoemd. Maar u heeft ook gezegd de film zonder enig enthousiasme te hebben gemaakt. “Dat ik de film met zo weinig energie heb gemaakt, had vooral te maken met de depressie waarin ik zat. Daarom is de film ook zo belangrijk. Omdat het me uit het bed haalde waar ik al maanden in lag.”

Is deze film de verbeelding van uw depressie, van uw angsten? “Nee, die gaan echt een heel andere kant op. Welke, daar zal ik u niet mee vermoeien. Dat is iets wat OCD heet [obsessieve-compulsieve stoornis, red.].”

Waarom benadrukt u dan in de informatie die u vooraf aan pers heeft gegeven uw geestelijke toestand? “Het is van belang geweest bij het maken van de film. Normaal gesproken zou ik zelf de camera hebben gedragen. Maar dat kon ik nu niet. Ik trilde de hele tijd. Er zitten drie shots in die ik zelf gedraaid heb. Je kan ze er zo uithalen.” (De aanwezige journalisten beginnen te lachen.) “Ja, ik snap dat het grappig is. Maar voor mij is het vernederend. Dat mijn lichaam niet meer in staat is bepaalde dingen te doen. Ik mis het directe contact met de acteurs. Tijdens het proces heb ik voortdurend in een crisis gezeten. Maar ik ben toch trots op het eindresultaat.”

Wat heeft uw depressie veroorzaakt? “Ik heb mijn eigen theorie. Wat flauwvallen is voor het lichaam, is de depressie voor de geest. Als er te veel pijn is, dan heeft het lichaam een time-out nodig en val je flauw. Na een paniekaanval wordt er zoveel adrenaline door je aderen gepompt… Na al die jaren had mijn geest rust nodig. Velen zullen me verketteren, maar na die paniekaanvallen voelde de depressie goed aan. Het is alsof je wordt opgejaagd en je het punt bereikt waarop je jezelf overgeeft, gaat liggen en denkt: ‘Goed, eet me maar’.”

Hoe voelt u zich nu? “Ik ben helemaal leeg. Maar de behandeling voor depressie bestaat vooral uit het dwingen van de patiënt om actief te zijn. Het maken van een film is daarvoor perfect. Alles is georganiseerd, met schema’s. Je staat op, dan moet je dit doen, dan dat en bla bla bla bla. Ik geloof niet dat het onderwerp zelf mij geholpen heeft, maar echt het werken an sich. Alleen al te zijn opgestaan en een film te hebben gemaakt is een overwinning voor mij.”

Wat doet het met u dat sommigen zo agressief reageren? “Een film moet, als het goed is, zowel boegeroep als applaus ontvangen. Maar het is moeilijk naar je idealen te leven. Als mens kun je er niet omheen dat de mening van anderen van invloed is. Je staat toch onder spanning om hier te laten zien wat je hebt gemaakt. Het is zwaar om mensen te ontmoeten, interviews te doen. Niemand houdt van conflicten. Ik maak als regisseur, als kunstenaar de films die ik moet maken. Ik laat me niet beïnvloeden door het publiek of de critici. Maar ik ben ook een mens. Laten we dit bordje ‘Antichris?’ nu maar weghalen.”

Opvallend is uw keuze voor Charlotte Gainsbourg. “Lange tijd hebben we gezocht naar jongere acteurs. Op een gegeven moment, sorry dat ik het weer over de depressie moet hebben, maar op een gegeven moment zoek je door de situatie waarin je zit naar bondgenoten. Op dat moment belde Willem Dafoe en ik zei: ‘Ja, alsjeblieft, kom en help me. Anders lukt het me niet.’ Daarna zijn we op zoek gegaan naar een actrice. We werden zo tegengewerkt door de agenten…”

Waarom? “Omdat ze bang waren dat na deze film andere rollen in gevaar zouden kunnen komen. Uiteindelijk dacht ik: ‘F..f…fuck you all‘. En toen kwam Charlotte langs en ze zei: ‘Ik weet dat ik dit niet moet zeggen, maar ik wil die rol absoluut hebben.’ Ik ben echt geholpen door mijn acteurs. Daar ben ik ze dankbaar voor.”

Waarom hebt u de ‘T’ aan het eind van de titel veranderd in het vrouwelijke ?-symbool? “Het is misschien wat gezocht. Maar voor mij is het duidelijk dat religies zijn gemaakt door mannen. Daaruit ontstond het idee dat de vrouw de Antichrist zou kunnen zijn, omdat zij geboorte zou kunnen geven aan een nieuwe religie die niet door mannen is gecreëerd.”

U laadt daarmee wel weer de verdenking op u vrouwonvriendelijk te zijn. “Ik kan alleen maar zeggen dat mijn films bestaan uit elementen, opinies waar ik het niet mee eens ben. Als ik provoceer door een bepaald thema te behandelen, als ik iets maak dat vrouwonvriendelijk lijkt of raakt aan hekserij, dan is het omdat ik denk dat die thema’s hun sporen hebben achtergelaten in onze cultuur. Het zou ook interessant zijn om een film te maken over de menselijke kant van Adolf Hitler. Dat is interessanter dan een zwart-wit film. Zo leer je meer over de wereld waarin we leven.
“Ik heb nog nooit een film gemaakt waarin ik heb gezegd wat ik zelf wilde zeggen, als een essay. En ik geloof dat het mij vrij staat om dat te doen. Mensen mogen me van alles beschuldigen. Dat is prima. Maar uiteindelijk ben ik de meest loyale feminist op aarde. Op mijn moeder na dan. Ze was de voorzitter van de Deense vrouwenbeweging. Ik zou graag denken dat ik rebelleer tegen haar opvoeding. Maar dat is niet zo. Ik ben ook niet bang voor vrouwen. Alleen als het er te veel zijn. En vergeet niet dat de mannen in mijn films altijd idioten zijn.”

U zei net helemaal leeg te zijn. Betekent dit dat u geen plannen heeft voor een nieuwe film? “Inderdaad.”