Joanna Hogg over The Souvenir en The Souvenir: Part II

Het Britse filmtijdschrift Sight & Sound riep The Souvenir en The Souvenir: Part II in respectievelijk 2019 en 2021 uit tot ‘beste film van het jaar’. Hoofdrolspeler Honor Swinton Byrne en haar moeder Tilda Swinton spelen ook in het tweeluik moeder en dochter. “Na Julie’s tragische verlies in het eerste deel, volgt in het tweede deel een soort ontwaken.”

De Britse regisseur Joanna Hogg (62) lanceert met The Souvenir en The Souvenir: Part II een van de meest bijzondere filmprojecten van de afgelopen jaren. In het portret van een filmstudent in het Londen van de jaren tachtig blikt ze uitgebreid terug op haar eigen ervaringen als beginnende filmmaker. Tegelijkertijd probeert ze in het tweeluik vat te krijgen op de tumultueuze liefdesrelatie die haar studententijd tekende en die een dramatisch slotakkoord kreeg.

Ging de eerste film vooral over de relatie tussen Julie en Anthony, fascinerend vertolkt door Honor Swinton Byrne en Tom Burke; in deel twee zien we hoe Julie weer tot zichzelf komt, stapje voor stapje. Tussen al het mannelijke levensbeschouwelijke werk van de afgelopen jaren (denk aan Roma van Alfonso Cuarón, 2018; Dolor y gloria van Pedro Almodóvar, 2019; en het recente Belfast van Kenneth Branagh, 2021) voelt Hoggs terugblik als een frisse wind.

Aan lof geen gebrek. Martin Scorsese schaarde zich als executive producer achter het project. Het Britse filmtijdschrift Sight & Sound riep beide films in respectievelijk 2019 en 2021 uit tot ‘beste film van het jaar’. “De ontvangst is overrompelend”, aldus Hogg na de première van The Souvenir: Part II vorig jaar in Cannes. De regisseur is in gezelschap van hoofdrolspeler Honor Swinton Byrne (24) en haar moeder Tilda Swinton (61), die ook in het tweeluik moeder en dochter zijn.

De vriendschap tussen Hogg en Swinton gaat ver terug, naar de tijd dat beiden in de experimentele filmkring rond Derek Jarman verkeerden. Hogg maakte in 1986 haar eindexamenfilm Caprice met een nog onbekende Swinton in de hoofdrol. “Het is een bijzondere ervaring,” zegt Hogg. “Ruim dertig jaar later word ik als 21-jarige student vertolkt door Honor, die ik al ken sinds haar geboorte.”

Honor Swinton Byrne maakt in The Souvenir een indrukwekkend debuut. Had u haar van meet af aan in gedachten voor de hoofdrol? “Nee, het is meer zo gegroeid. Ik herinner me dat we gesprekken hadden over hoe het is om een twintiger te zijn. Het is een periode waarin je voor het eerst op jezelf woont en terugblikt op de tijd met je ouders. Er borrelen allerlei vragen op. Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? En waar ga ik naartoe? Ik herkende mezelf in de dingen die Honor vertelde over haar ervaringen als twintiger, vooral wat betreft de vraag wie je bent in de perceptie van anderen en hoe je daarmee omgaat. Zo kwam ik eigenlijk op het idee: misschien kan Honor mij wel spelen.”

En ze bleek talent te hebben. “Ja, wat mij opviel en ook de cameraman, is dat Honor het vermogen bezit om heel stil te zijn. Ze kijkt en luistert goed, waardoor je het gevoel hebt dat er van alles in haar omgaat.”

Het komt niet vaak voor in het arthouse-circuit: een verhaal dat verteld wordt in twee afzonderlijke bioscoopfilms. Waarom koos u voor die aanpak? “Zo is het gaan gisten in mijn hoofd. De eerste film is het verhaal van een jonge vrouw die filmmaker wil worden, in een heftige relatie terechtkomt en aan het slot een groot verlies ervaart. In de tweede film moet Julie omgaan met dat verlies. Ze moet verder. Het is een rouwproces dat ze doormaakt, heel pijnlijk, maar het brengt ook licht en lucht: je ziet hoe ze meer en meer vertrouwen krijgt als filmmaker. Ja, het is een soort ontwaken.
“Dat Julie’s verhaal in twee afzonderlijke films verteld moest worden, stond voor mij al vast in 1988, toen ik er voor het eerst over nadacht. Ik ben daar, hoe moeilijk het ook was om financieel rond te breien, niet meer van afgeweken. Het gaat dus om een film met en een film zonder die imposante aanwezigheid in haar leven, zodat je het verschil echt goed kunt ervaren. Het is een gedachte die me nooit heeft losgelaten.”

Dat vertrouwen in eigen kunnen is ook een belangrijke verhaallijn; Julie maakt na een worsteling de eindexamenfilm die haar voor ogen staat. “Ja, ik heb op de filmacademie in Londen de nodige strijd geleverd met docenten. Dat zie je terug in Julie’s verhaal waarin de docenten, allemaal oudere mannen, haar voorspiegelen hoe ze haar verhaal zou moeten vertellen. Dus ja, het was een strijd, maar wel eentje die me sterker heeft gemaakt.”

Na afloop van de première zei u dat Julie in de eerste film haar stem verliest en in de opvolger haar stem moet vinden. “Julie’s geliefde is heel intelligent en uitgesproken. Hij bezit het vermogen om zijn ideeën over de wereld helder te formuleren. Dat is aantrekkelijk, maar Julie raakt ook verdwaald in zijn manier van denken. Ze weet niet meer wat ze zelf eigenlijk wilde en waar het heen moet.
“Het zegt iets over de oerkracht van een liefdesrelatie, een verbintenis die je helemaal in beslag neemt, waarin je kopje-onder gaat. Hij moedigt haar zelfs aan om zich op een bepaalde manier te kleden. Dat verandert als hij uit haar leven verdwijnt. Er ontstaat ruimte om naar zichzelf te kijken. Julie vindt haar eigen stem terug, haar eigen gedachten.”

Zo reflecteert u via uw persoonlijke verhaal ook op een universeler emancipatieproces? “Ja, dat wil zeggen: de man in het verhaal is en blijft een bijzonder charismatisch personage. Hij is, zoals gezegd, heel overtuigend. Ze is in de ban van hem. En je ziet hoeveel moeite het Julie kost om weer tot zichzelf te komen. Ook tijdens het maken van haar afstudeerfilm zijn er allerlei andere stemmen, van docenten, van medestudenten. Julie wordt continu uitgedaagd als ze haar plannen wil realiseren. Ik denk dat dit niet alleen geldt voor een jonge vrouw in de filmwereld.”

De titel The Souvenir zegt het al, dit is een verhaal over herinneren. Hoe bent u te werk gegaan bij het reconstrueren van uw leven in de jaren tachtig? “Wat erg geholpen heeft, is dat ik veel heb bewaard. Ik had alle dagboeken nog uit mijn studententijd. Niet dat ik er dagelijks in schreef, maar ik schreef wel regelmatig ideeën op. Ook had ik veel foto’s omdat ik als fotograaf werkte. Hetzelfde geldt voor de Super 8-films die ik destijds maakte.” Lachend: “Ik had zelfs nog allerlei objecten. Het bed dat Julie en Anthony in de film delen, is mijn eigen bed uit die tijd. Je kunt wel zeggen dat ik over een enorme documentatie beschikte. Door die spullen samen met de dagboekfragmenten, foto’s en filmpjes in de film te verwerken, ontstond er een soort tijdmachine, niet alleen voor mezelf, ook voor mijn medewerkers. Door Honor mijn dagboeken te laten lezen kon ik haar in mijn 21-jarige hoofd laten kijken.”

Aan het slot rent Julie weg, ze zegt herboren te zijn. Gered door de cinema? “Ja, ik denk wel dat dat voor mij zo werkt. Ik neig ernaar om lastige of angstige ervaringen om te buigen naar iets positiefs, iets creatiefs. Dat is op de een of andere manier hoe ik leef en werk. Mijn leven en werk vloeien in elkaar over. Dat is niet vanzelf gekomen. Ik heb hard gewerkt om persoonlijke films te kunnen maken. Het gaat om het idee dat het goed is wat je bedenkt en dat je jezelf mag laten zien.”