Elbert van Strien over Zwart water

Empathie voor de donkere kant van onze ziel

Elbert van Strien (links)

Tien vragen aan producent/regisseur Elbert van Strien. Hij maakte de psychologische thriller Zwart water, met in de hoofdrollen Barry Atsma en Hadewych Minis.

Vijf jaar geleden kwam uw laatste film uit, Wereld van stilstand, een licht paranoïde kortfilm. Uw nieuwe speelfilm Zwart water is niet alleen een lange speelfilm, maar ook een klassieke genrefilm die zich afspeelt in, oneerbiedig gezegd, een spookhuis. Was dit een lang gekoesterde wens? "Op zich ben ik niet speciaal geïnteresseerd in het maken van een spookfilm – het gaat mij om het onderliggende verhaal. Zwart water is een intelligente genrefilm met diepere lagen – morele vragen en een centraal filosofisch idee. In al mijn films probeer ik de donkere krochten van de menselijke ziel bloot te leggen. Ik kruip in het hoofd van de hoofdpersoon zodat het verschil tussen echt en niet echt verdwijnt. In deze setting kon ik goed uit de voeten met mijn thema’s."

Wat is de reden/oorzaak van de pauze van vijf jaar? "Buiten het feit dat ik drie speelfilmscripts heb geschreven in de afgelopen vijf jaar, ben ik ook producent van Zwart water. Het financieren van een film duurt minimaal 18 maanden tot twee jaar. Het schrijven van een speelfilmscript duurt een jaar, en het maakproces ook. Zwart water was in september 2009 af, maar werd niet meteen uitgebracht omdat er twee andere films met Barry Atsma uitkwamen: De storm en Komt een vrouw bij de dokter. Het was gewoon niet handig daartegen te gaan concurreren. Daarnaast heb ik de afgelopen vijf jaar drie kinderen gekregen."

U wordt op de site 8weekly omschreven als een ‘meester van de korte film’. Waarom bent u niet doorgegaan met het maken van kortfilms? "Ik voel me uiteraard gevleid dat men mij het predikaat ‘meester’ geeft. Maar korte films bestaan nauwelijks in de (inter)nationale filmwereld. Er is geen markt voor, er wordt niet tot nauwelijks over geschreven, bijna niemand krijgt ze te zien. Met korte films kun je wel laten zien wat je als filmmaker in huis hebt en dat schept vertrouwen bij financiers. Mijn korte films zorgden ervoor dat er allerlei deuren open gingen internationaal. Zwart water lijkt nog meer deuren te openen, zeker omdat ze weten dat ik een aantal prachtige scripts voor lange speelfilms onder mijn arm heb."

Bent u specifiek idolaat van Hitchcock of een film als bijvoorbeeld The Shining, waar het scenario aan doet denken? "Ik ben een groot liefhebber van Amerikaanse cinema uit de jaren zeventig – films die zowel inhoudelijk als visueel hoogstaand zijn: Taxi Driver, Parallax View, Rosemary’s Baby, Godfather, etc. Daarnaast ben ik een groot liefhebber van Kubrick, maar dan vooral 2001 en A Clockwork Orange. The Shining vond ik best goed gemaakt, maar het is niet een film die ik in mijn hart sluit. Er zitten ook zeker invloeden van Hitchcock in Zwart water. De manier van vertellen – met de camera de kijker bepaalde dingen laten denken of voelen – dat is erg leuk om te doen. Ik maak (psychologische) genrefilms omdat dat nou eenmaal in mijn bloed zit. Ik denk in dit soort beelden. Naast Hitchcock zitten er invloeden van Nicholas Roeg (Don’t Look Now, Bad Timing) in de film. Verder was A Tale of Two Sisters een film die in de voorbereiding werd aangehaald, vooral om de combinatie van horror en poëtisch. Ik vond dat verder een vrij onbegrijpelijke film, maar visueel gezien erg mooi."

Hoe werkt het om een thriller te maken en het publiek mee te krijgen met het verhaal, zonder ongeloofwaardig te worden? Waar zit ‘m de kneep? "Dat is het geheim van de kok. Maar wil je niet vervallen in doorsnee en ongeloofwaardig, dan moeten je personages in ieder geval van vlees en bloed zijn. Lastig aan de film was dat hij op verschillende niveaus goed moet werken. Het spel met waan en werkelijkheid, het spel met de kijker wie goed en slecht is. Maar ook de twist: je moet het voldoende voorbereiden zodat je je niet bekocht voelt en je mag het ook weer niet weggeven. Daarnaast is het niet alleen een spookverhaal, maar ook een zorgvuldig opgebouwd psychologisch drama. Eigenlijk is de film een verkapte Griekse tragedie. Ik ga niet zeggen welke, want dan verklap ik teveel."

Wat maakt Zwart water tot een bijzondere film? Wat wilt u het publiek vertellen? "Zwart water is uiteindelijk geen cynische film. Dat is bijzonder in het genre. Het toont een bepaalde empathie voor de donkere kant van onze ziel, en het laat zien hoe perceptie een wissel trekt in je leven, zonder dat je het door hebt. Daarnaast laat de film zien hoe we onbewust zaken doorgeven aan de volgende generatie. Tijdens het maakproces moest ik steeds denken aan die krantenberichtjes ‘vader of moeder vermoordt gezin’. Die tragedies doen we dan al snel af met: hoe kun je nou zó doordraaien dat je zoiets doet. Maar ik denk dat de grens met de waanzin heel vaag is en dat je die veel sneller over bent dan je denkt."

Het lijkt erop dat er weinig thrillers van Nederlandse bodem worden gemaakt, waarom zou dat zijn? "Genrefilms zijn niet in de mode bij de publieke omroep. Jarenlang kreeg ik te horen dat mijn scripts weliswaar goed en intrigerend waren, maar dat ze simpelweg niet binnen het beleid passen. Er is gewoon te weinig liefde voor genrefilms in Nederland. Men maakt liever slecht belichte realistische drama’s, het liefst met handheld camera gedraaid, die inhoud veinzen. Want dat heet dan Europese cinema, en dat doet het goed op festivals. Ik houd er niet van, ik vind ze bovenal saai. Terwijl de genrefilm erg veel mogelijkheden geeft om diepere lagen van het menselijk bestaan aan te roeren (zie Amerikaanse cinema uit de jaren zeventig), verpakt in een vertelvorm die een breed publiek aanspreekt."

Is het lastig om in Nederland een genrefilm te maken? Wat zijn de obstakels? "Ik denk dat het Filmfonds er absoluut open voor staat, maar dat de publieke omroep wat minder stringent mag zijn in haar beleid. Overigens lijkt er licht aan de horizon: de VARA heeft interesse getoond voor mijn nieuwe film, een futuristische thriller."

Houdt het Nederlands publiek van Nederlandse thrillers? "The Sixth Sense haalde 1,2 miljoen bezoekers! Lijkt me toch dat er een publiek is. We moeten er gewoon wat meer maken in Nederland, zodat het publiek weet dat de thrillers van eigen bodem ook top zijn."

Welke thrillerfilm vindt u een geslaagd vaderlands voorbeeld? "Veel keuze is er niet, maar dan ga ik toch terug naar Spoorloos. Inhoudelijk zeer geslaagd. Maar dat was al weer 1988, dat is toch een teken aan de wand, niet?"