IFFR 2025: David Cronenberg over The Shrouds

'Ik ben al sinds mijn achtste een existentialist'

The Shrouds

Met The Shrouds, op IFFR te zien in het Focus-programma Hold Video in Your Hands, staat de Canadese regisseur David Cronenberg stil bij het rouwproces. Zijn slinkse drama over een futuristische uitvaartonderneming onderstreept hoe moeilijk het is om te leven met de dood. “Als iemand sterft, is dat eigenlijk betekenisloos.”

Six Feet Under, maar dan in het universum van David Cronenberg. Zo voelt het in het futuristische uitvaartcentrum in The Shrouds. Karsh (Vincent Cassel) komt met iets nieuws: GraveTech, een geavanceerde lijkwade die het mogelijk maakt om naar een ontbindend lijk in de kist te kijken. Volgens Karsh valt er troost te halen uit het zien van de stoffelijke ontbinding van een verloren geliefde. Intiemer kan het namelijk niet: getuige zijn van de laatste fase die een lijf doormaakt, voordat het geen lijf meer is.

Die troost heeft Karsh zelf ook nodig. Na het overlijden van zijn vrouw zoekt de weduwnaar een vorm voor zijn rouw. GraveTech is het product van zijn verlies, en gedurende The Shrouds slingert de technologie Karsh in typische Cronenberg-stijl in een existentiële crisis. Als meerdere GraveTech-graven geroofd worden, ontwaart de rouwende man een samenzwering die steeds grotere dimensies aanneemt.

Net als in klassiekers Videodrome (1983) en eXistenz (1999) fungeert technologie hier als een portaal naar een koortsachtige wereld die de realiteit van het hoofdpersonage volledig herschrijft. Zo voelt het sardonische The Shrouds ook als een contemplatief slotakkoord voor Cronenbergs oeuvre, een film waarmee de Canadese meester de terugkerende thematiek van zijn werk nog explicieter met zijn eigen leven verbindt: hij schreef het scenario van The Shrouds nadat hij zijn eigen levenspartner verloor. De existentialistische regisseur verwerkt hier dus zijn eigen filosofische ideeën over de dood in een geraffineerd drama dat – zoals we van Cronenberg gewend zijn – grandioos ontspoort. Met naast dubbelgangers, hackers, geopolitieke samenzweringen en rottende lijken ook diepe levenswijsheid van een van onze belangrijkste filmfilosofen.

Het voelt ironisch dat u Apple’s bewegende Memoji-avatars in The Shroud heeft gestopt. Al decennia gaan uw films over onze relatie met digitale avatars, kopieën, klonen en virtuele evenbeelden. Hoe vindt u het dat de werkelijkheid uw films begint in te halen? “Het voelde logisch om die iPhone-dingen in mijn film te stoppen, want iedereen gebruikt ze tegenwoordig. Ik ook, ik onderwerp me aan ze. Om allerlei redenen zit ik niet op sociale media, maar dat hele avatar-gebeuren vind ik alleen maar aandoenlijk en leuk. Alles is normaal geworden en niet zo bijzonder meer. De realiteit heeft inderdaad mijn films ingehaald – en ik leef ook in die realiteit.”

Kunstmatige intelligentie beheerst nu het gesprek. Bent u daarmee bezig? “Nou, ik gebruik kunstmatige intelligentie al jaren in mijn films. Vroeger natuurlijk in minder geraffineerde vorm, want elke nieuwe iteratie is verfijnder en krachtiger. Maar zelfs in eXistenz gebruikten we dit soort technologie al. Op een gegeven moment had Jennifer Jason Leigh een koortslip. We gebruikten toen een soort AI om dat digitaal weg te poetsen. Dat was duur en bewerkelijk; tegenwoordig is het een fluitje van een cent. Ik zie AI dus als een hulpmiddel dat je in kan zetten. Tenminste, als we het hebben over hoe we nu films maken. Ik kan me ook een hele andere toekomst voorstellen. Recente presentaties van Sora AI verbeelden een toekomst waarin de scenarioschrijver een souffleur wordt, die zo nauwkeurig mogelijk scènes moet omschrijven zodat AI de beelden kan genereren. In zekere zin is de scenarioschrijver dan ook gelijk de regisseur en dat gaat de industrie flink verstoren. Overigens was de overgang naar digitale technologie al een gigantische verstoring, die ik alleen maar verwelkomde. Ik heb geen nostalgie naar analoge film. Het was verschrikkelijk om mee te werken. Monteren was een ramp. Digitaal is veel beter. Wie weet is AI ook geweldig, al denk ik dat het voor veel mensen desastreus zal zijn.”

Die onzekere toekomst past bij al die samenzweringen die in The Shrouds voorbijkomen, vol hackers, KGB-agenten en Stalinistische moordartsen. “Wat ik in mijn film suggereer, is dat een samenzweringstheorie een rouwstrategie is. Als iemand sterft, is dat eigenlijk betekenisloos. Toch vragen wij ons altijd af: waarom is deze persoon overleden? Wij mensen zijn geconditioneerd om overal betekenis in te zoeken. Zingeving en rituelen geven ons een zekere stabiliteit en sociale cohesie. Maar de werkelijkheid is – althans voor mij als existentialist – dat de dood geen betekenis heeft. Sterker nog: een mensenleven heeft geen betekenis, behalve dat leven zelf. Veel mensen vinden het onmogelijk om dat te aanvaarden. Samenzweringen scheppen dan betekenis. Een vrouw sterft en ze is weg. Is dat het? Wat betekent het? Nou, wat als ze experimenten op haar uitoefenden in het ziekenhuis? Misschien kwam ze daarachter, probeerde ze het te onthullen en is ze vermoord! Als je dat weet, dan heb je exclusieve kennis. Je begrijpt wat er gebeurt en dat geeft je een doel. Daarom denk ik aan het historische gebruik van samenzweringen door iemand als Stalin, die in The Shrouds overigens symbool staat voor elke dictator. Wat dictators doen is samenzweringen creëren om mensen in bedwang te houden. Poetin doet dat ook, en hij is niet de enige. Er is altijd wel ergens een samenzwering. Het geeft mensen betekenis en macht. Daar gaat het om.”

U kreeg ook een verlies te verwerken. Hoe plaatst u het idee dat het leven betekenisloos is tegenover de absoluutheid van de dood? “Voor mij is de dood niet het tegenovergestelde van het leven. Het is het leven zelf. Je ziet het terug in de natuur: in de winter sterven dingen af, zodat ze later terug tot leven kunnen komen. De dood is dus een onderdeel van het leven. Misschien is het moeilijk om er zo naar te kijken, maar dat is hoe ik de realiteit zie. En zo was ik al als kind. Ik denk dat ik sinds mijn achtste een existentialist ben. Iedereen beseft als kind op een bepaald moment dat je zelf gaat sterven, en dat je ouders gaan sterven. Natuurlijk is dat traumatiserend. Dan is de verleiding voor ouders groot om te zeggen: ‘We gaan niet echt dood, want we zullen elkaar in de hemel weerzien en voor eeuwig samen zijn.’ Is dat de beste manier om met dat kind om te gaan? Alle ouders moeten dat uiteindelijk zelf beslissen, al zijn ze daarin ook beïnvloed door hoe binnen hun eigen culturele context over de dood wordt gepraat.”

The Shrouds heeft een fascinatie met de ontbinding van lichamen. Waarom? “Ik kan hier de mantra van Crimes of the Future [2022] herhalen: body is reality. Wij zijn lichamen. Het feit dat ons brein in abstracties kan denken haalt ons uit ons lijf en geeft ons het idee dat we een ziel hebben die losstaat van het lijf. Ik vind dat een waanidee. Wij zijn een lijf. Ga maar na: wat leggen filmmakers vast? Ze filmen het menselijk lichaam. Dat is ons onderwerp: het mens als lichaam. Scènes met dialoog, close-ups van gezichten, actiescènes waar mensen op elkaar botsen – het draait allemaal om het lichaam.”

Door die nadruk op rouw zien veel mensen dit als uw meest persoonlijke film. Ziet u dat ook zo? “Dat zou je kunnen zeggen, maar al mijn films zijn persoonlijk. Elke film die je maakt is een uiting van wie je bent, van wat je over het leven geleerd hebt en hoe je naar mensen kijkt. Zelfs A Dangerous Method [2011], waarvan mensen zeggen dat het simpelweg een biografie over Freud en Jung is, is voor mij een uiterst persoonlijke film. Het was een emotioneel proces Freud te recreëren, omdat hij zo’n belangrijk figuur is in mijn eigen intellectuele ontwikkeling. Als ik die relatie met Freud niet had, had ik die film nooit gemaakt. Dus ja, technisch gezien is dit mijn meest persoonlijke film, omdat er zinnen dialoog in zitten die ik in mijn eigen leven ook echt heb uitgesproken, maar dat onderscheid betekent niets voor mij. Als je eenmaal op de set staat, ben je met acteurs aan het werk. Dan zoek je de dynamiek en de choreografie op. Dan ben je een regisseur en zit je niet in de biechtstoel.”


The Shrouds is te zien op IFFR 2025.