Asmae El Moudir over The Mother of All Lies

De Marokkaanse documentairemaker Asmae El Moudir ontrafelt in haar gelauwerde documentaire een duister familiegeheim dat ook iets wezenlijks zegt over de staat van Marokko. “Mijn generatie heeft de neiging om de dialoog met het verleden aan te gaan.”

Toen documentairemaker Asmae El Moudir zo’n tien jaar geleden begon aan The Mother of All Lies had ze nog geen idee dat ze zo lang aan deze film zou werken. Ze wist simpelweg dat ze wilde graven in het verleden van haar familie.

Want wat is eigenlijk de reden dat er in het huis van haar grootmoeder Zahra in Casablanca op een beeltenis van koning Hassan II na geen foto’s hangen? Ook ontdekt ze dat Zahra, die in haar buurt te boek staat als een spionerende bemoeial, een dubieuze rol speelde tijdens de broodrellen in Casablanca in 1981, waarbij meerdere buurtbewoners ineens verdwenen. Destijds demonstreerden vooral arme Marokkanen tegen de hoge broodprijzen, waarvan ze koning Hassan II de schuld gaven. Die rellen werden met grof geweld neergeslagen, met tientallen doden tot gevolg.

Wanneer El Moudir besluit Zahra en haar andere familieleden te gaan filmen, blijkt het al snel behoorlijk ingewikkeld om mensen met wie je normaliter in de keuken over koetjes en kalfjes praat te overreden tot persoonlijke bekentenissen.

El Moudir bedenkt een truc: ze laat haar vader Mohammed een gedetailleerde maquette maken van de straat van haar familie zoals die eruitzag in 1981. Dat kleurrijke bouwwerk fungeert in de film als sleutel naar de waarheid. El Moudirs familieleden brengen hun herinneringen met behulp van miniatuurpoppetjes op miniatuurstraatjes tot leven – met louterende scènes tot gevolg.

Fascinerend aan The Mother of All Lies is dat de familiegeschiedenis van El Moudir al snel een metafoor wordt voor de geschiedenis van Casablanca en van Marokko als geheel. Tijdens een bezoek aan IDFA vertelt El Moudir in november 2023 dat ze dat, toen ze aan de film begon, nog niet had kunnen vermoeden. “Om eerlijk te zijn, in het begin was ik uitsluitend bezig met de persoonlijke geschiedenis van mijn familie. Met de vraag waarom er geen foto’s in huis hingen. Maar geleidelijk ontdekte ik dat kleine leugens in de familie symptomatisch waren voor grote leugens buitenshuis.” El Moudir vertelt dat de familiewoning eigenlijk een miniatuurstaat is: “Het huis vertegenwoordigt een kleine regering, met mijn grootmoeder als de kleine president.”

De Marokkaanse filmmaker begon in 2012 met het project en ontdekte pas in 2016 dat de broodrellen destijds ook in de straat van haar familie plaatshadden. Omdat ze zo lang aan de film werkte, was het lastig geld te krijgen van filmfondsen, vertelt ze: “Ik was als Super Mario die her en der wat muntjes bij elkaar sprokkelde. Er waren bijvoorbeeld filmfondsen die me vroegen: ‘Is je film over zes maanden klaar?’ Dan legde ik uit dat ik niet eens wist of de film over twee jaar af zou zijn.”

Pas na jaren van filmen en delibereren – waarbij El Moudir zo’n vijfhonderd uur aan materiaal draaide – kwam de filmmaker tot het besluit om de maquette te laten maken. “Dat was nodig omdat de film af moest. Ik moest een manier vinden om het verhaal af te ronden.” Ze merkte dat ze het toch moeilijk vond om direct te zijn naar haar familieleden, en de maquette bood daarbij soelaas. “De maquette fungeerde als een hulpmiddel dat ons op een bijzondere manier bijeenbracht. Het bouwwerk slechtte de afstand tussen ons en het verleden.”

Tajine
De set waar de maquette werd gebouwd noemt El Moudir haar ‘laboratorium’. Daar kon ze naar hartenlust experimenteren met kleuren, licht en geluid. “Het is goed voor mij om controle te hebben over de ruimte waarin ik film. Zonder dat mijn familieleden wisten wat ik deed, had ik de mise-en-scène die ik wilde.” De documentairemaker vergelijkt haar creatieve proces met koken. “Het maken van een film is als het bereiden van een tajine. Ik stop er ingrediënten in, ik schrijf de voice-over, ik stop er beelden in uit mijn beeldarchief en creëer in de montageruimte een nieuwe tijdlijn.”

Dat doet El Moudir vrijwel allemaal alleen. Ze legt uit dat ze bewust geen deel uitmaakt van ‘het systeem’ – een eufemisme voor de wijze waarop de meeste filmmakers hun film maken met hulp van consulenten en filmfondsen. “Ik ben de producent, de filmmaker én de editor. En omdat dit om een gevoelig verhaal gaat, kon ik vooraf ook niets met andere mensen delen.”

De maquette die werd bedacht zodat ze haar film kon afronden, bleek ook een ander bijkomend voordeel te hebben. “We mochten op sommige plekken niet filmen. We kregen bijvoorbeeld geen toestemming om op de nabijgelegen begraafplaats te filmen.” Die plekken kon haar vader dus gewoon namaken.

Mediageniek
El Moudirs familie zat er overigens ook niet op te wachten om gefilmd te worden. De filmmaker moest haar grootmoeder echt aansporen, vertelt ze: “Ze wilde er niets van weten en trok ook mijn expertise in twijfel. Dus dreigde ik dat ik anders een actrice zou casten die haar zou spelen. Ik zei tegen haar dat ik niet langer kon wachten, ik had al negen jaar op haar gewacht. En toen noemde ik drie actrices op. Waarna mijn grootmoeder meteen overstag ging. Ze zei toen: ‘Dit is mijn verhaal.’ Ze besloot mee te werken maar kon geen garantie geven dat ze zich ook voortdurend meewerkend zou opstellen.”

Zahra vormt de kern van de film en blijkt bijzonder mediageniek. “Het is geweldig om een personage in mijn film te hebben dat een beetje als een antagonist oogt”, vertelt El Moudir. “Zo’n type heb je als filmmaker ook nodig als je een script schrijft. En tijdens het monteren kon ik mijn grootmoeder mooi tegenover de andere familieleden plaatsen. Sowieso kan je geen cinema maken als iedereen het maar met je eens is. Je moet balans aanbrengen in je verhaal. En in het geval van een documentaire moet je soms ook gewoon even stoppen met filmen; de personages zijn immers mensen van vlees en bloed. Niettemin is mijn grootmoeder een bijzonder mens, je zou niet verwachten dat zo’n kwetsbaar vrouwtje zo sterk is.”

Openbaringen
Opvallend aan Zahra, die zich in de film ook van haar meest explosieve kant laat zien, is dat je als kijker ondanks haar strenge en rigide houding toch sympathie voor haar krijgt. El Moudir legt uit: “Dat is ook de relatie die we in Marokko hebben met onze grootmoeders. We beschouwen ze als heilig, we kunnen ze niet haten. Ondanks hun gedrag houden we van hen. Mijn grootmoeder is de baas van het huis; zij beslist overal over, en niemand mag haar tegenspreken. Zo’n relatie hebben we in zekere zin ook met Marokko. Er zijn een hoop dingen aan ons land waar we ontevreden over zijn, maar uiteindelijk houden we van ons land.”

Tegen het einde van de film leren we Zahra iets beter kennen en beleven andere familieleden van El Moudir een paar bijzondere openbaringen. The Mother of All Lies voelt bij vlagen als een louterende ervaring, waarbij herinneringen die moedwillig zijn gewist langzaam weer komen bovendrijven. “Mijn film draait zonder meer om een verzoening met ons verleden. Mijn generatie heeft de neiging om de dialoog met het verleden aan te gaan. Dat betekent dat er een verandering gaande is in Marokko. Exemplarisch hiervoor is dat mijn land mijn film instuurde voor de Oscars.” (El Moudirs film haalde wel de shortlist maar werd niet genomineerd.)

Ze vertelt over de positieve aandacht voor haar film, die in Cannes vorig jaar werd bekroond met de L’Œil d’or voor beste documentaire (gedeeld met Four Daughters van Kaouther Ben Hania) en de regieprijs in de Un Certain Regard-competitie. “Ik vind het wel raar dat ik een film heb gemaakt over mijzelf en over mijn familie en dat iemand anders erdoor ontroerd raakt.” Voor haar familie was het maken van de film evenwel therapeutisch, zegt ze: “Dat geven ze misschien niet toe, maar dat was het wel degelijk. Omdat alles nu is veranderd. We kunnen weer vrijuit praten, plezier maken. We maken ons niet meer druk over wat er is gebeurd, want dat hebben we nu uitgesproken.”

En wat vond Zahra – die, zo blijkt telkens in de film, de regie moeilijk uit handen geeft – ervan dat El Moudirs film in Cannes in de prijzen viel? “Toen gaf ze eindelijk toe dat ik toch écht de regisseur van de film ben. Ze is toch wel trots op me.”

The Mother of All Lies draait vanaf 16 mei 2024 in de bioscoop en is ook te zien via Picl.nl.