Venetië 2023, blog 6

Filmkrant doet verslag van de tachtigste editie van het filmfestival van Venetië, waar in meerdere films een sociaal-realistische grondtoon wordt doorbroken door iets bovennatuurlijks.

Het bovennatuurlijke is dit jaar opvallend aanwezig in Venetië. Collega’s Hugo Emmerzael en KEES Driessen schreven eerder dit festival al over respectievelijk de steampunk-fantasie van Yorgos Lanthimos’ Poor Things (een week na de première nog altijd met afstand de best ontvangen film in de competitie) en de vier vampierfilms die verspreid over de programmaonderdelen opduiken. Maar het komt op meer plekken terug, en dat gaat verder dan hier en daar een droomsequentie, zoals bijvoorbeeld gebeurt in Matteo Garrone’s vluchtelingenepos Io capitano.

Bovennatuurlijke elementen zijn er ook in films die ogenschijnlijk een meer realistische toon aanslaan. Zoals in twee films geproduceerd door de broers Dardenne en gemaakt door regisseurs die eerder uitsluitend sociaal-realistisch werk maakten: het Tunesische Behind the Mountains van Mohammed Ben Attia (Hedi, 2016; Weldi, 2018) en Holly van de Belgische filmmaker Fien Troch (Kid, 2012; Home, 2016). Ook deze nieuwe films lijken zich op het eerste gezicht weer op sociaal-realistisch terrein te begeven, maar maken daarbinnen beiden op intrigerende manieren ruimte voor het magische.

In het geval van Holly is dat het feit dat aan de vijftienjarige titelfiguur helende en voorspellende gaven worden toegedicht. De film opent ermee dat muurbloempje Holly zich ziek meldt en als reden geeft dat ze een heel slecht gevoel heeft over deze dag. Als er vervolgens een grote brand in haar school is, waarbij meerdere kinderen omkomen, is Holly’s ‘voorgevoel’ voor haar rouwende gemeenschap reden om haar op het schild te hijsen als ziener en heler.

Troch laat knap in het midden wat daarvan waar is. Zoals het meisje zelf ook heen en weer slingert tussen geloof en vertwijfeling; een krachtige uitvergroting van de zoektocht die elke adolescent doormaakt. Zo verzandt Troch niet in ambiguïteit, maar dwingt ze de kijker om zelf een keuze te maken. Als film werkt het zowel als je gelooft dat Holly gaven heeft, als wanneer je ervan uitgaat dat de mensen om haar heen dat gewoon graag willen geloven. Maar afhankelijk van die keuze zie je wel twee verschillende films. Razend knap gedaan.

Veel minder onduidelijk, maar niet minder intrigerend, is het in Behind the Mountains, waarin kantoormedewerker Rafik op een dag zijn hele bureau aan gort slaat en uit het raam springt. Maar het blijkt geen zelfmoordpoging. Rafik denkt, nee: wéét dat hij kan vliegen. Hij draait de gevangenis in na zijn kantoortirade en als hij vrijkomt kidnapt hij zijn zoontje en ontvluchten ze samen de stad.

In zijn eerdere films leverde Ben Attia duidelijke metaforen voor de recente geschiedenis en huidige staat van zijn thuisland. In Behind the Mountains is de metafoor universeler, vertelde de regisseur me. “Rafik loopt vast in ons hedendaagse leven vol burn-outs. Hij heeft een radicaal idee – waarmee ik dus niet doel op radicalisering, het onderwerp van Weldi, maar op het idee dat de mens méér kan zijn dan we nu zijn.” Het zal overigens wel weer even duren voor Ben Attia zich nog eens aan zo’n soort idee waagt. Lachend: “Het werken met special effects en stunts is nog veel ingewikkelder dan ik vooraf dacht.”

Nog ongrijpbaarder is het in Evil Does Not Exist, Ryusuke Hamaguchi’s opvolger van arthousehit Drive My Car (2022). Of althans: in de laatste minuten ervan. Ik zal er hier verder niets over weggeven, maar het slot van de film, die tot dan toe in een buitengewoon aards en realistisch register werkt, gooit er plotseling wat droomlogica tegenaan. Het maakt dat vele kijkers in verwarring de zaal uit stapten. Dat lijkt ook precies Hamaguchi’s bedoeling: “Ik hoor inderdaad dat mensen wat verward zijn”, reageerde hij in ons interview. “Hopelijk is het goeie verwarring.”

Het deed me denken aan het artikel dat collega Roosje van der Kamp in de meest recente Filmkrant schreef, over grote films en kleine films. Evil Does Not Exist is bijna tweeënhalf uur een kleine film, met amper gebeurtenissen en spaarzame dialogen. En dan ineens, in de laatste minuten, pakt Hamaguchi uit met een groot gebaar. Die wat vervreemdende en intrigerende combinatie kenmerkt eigenlijk al deze films.