Things to Come op Imagine

Het Imagine Film Festival gaat morgen van start. In het wetenschapsonderdeel Things to Come springt de Zweedse sciencefictionfilm Aniara eruit. Deze geweldige film begint onderkoeld grappig, als een ‘Love Boat in space’, maar mondt uit in een aangrijpende, inktzwarte ervaring.

“Zeg maar: ‘Dag Aarde!’” De passagiers van een ruimteschip naar Mars, dat meer weg heeft van een cruiseschip, zwaaien door de raampjes naar onze onbewoonbaar geworden planeet. “Wij wensen u een mooi leven op Mars”, zegt de gezagsvoerder opgewekt door de intercom in de Zweedse sf-film Aniara van Pella Kågerman en Hugo Lilja. De passagiers, een dwarsdoorsnede van de bevolking, zoeken onderweg naar de rode planeet hun vertier in restaurants, spa’s en winkels voor ruimtepakken (“Wilt u hem ingepakt?”). Een enkeling bezoekt de ‘mima’, een virtual-realityzaal waarin je kunt ervaren hoe de aarde er ooit uitzag, met klaterende beekjes en kwetterende vogels. Maar bijna niemand maalt meer om het verleden, de toekomst ligt elders. Iedereen wil dóór.

Totdat ruimtepuin roet in het eten gooit en het ruimteschip uit koers raakt, een duistere reis tegemoet naar de eeuwige leegte. Sommigen vallen ten prooi aan paniekaanvallen maar verder lijkt het leven aan boord gewoon door te gaan. De vrouwelijke gids van mima, de hoofdpersoon van de film, ziet het bezoek aan de VR wel plotseling stijgen. Mensen proberen afleiding en zingeving te vinden in mima, die aanbeden wordt als een nieuwe religie en een medicijn tegen de onverdraaglijke werkelijkheid vormt.

Langzaam bouwen de passagiers op dit dolende ruimteschip een nieuwe samenleving, dat geeneens wezenlijk verschilt van die op aarde. Er ontstaan liefdesrelaties, werkstructuren en depressies, opgeroepen door de zinloosheid van de reis. Mensen sluiten zich aan bij een cultus, Libidel genaamd, rond een Jezusachtige figuur die ons vergeeft, inclusief ‘bevrijdende’ orgies. De ijdele gezagsvoerder probeert de mensen ondertussen te sussen met valse hoop. Maar niemand kan om de harde realiteit heen: het ruimteschip is een sarcofaag. Tot overmaat van ramp slaat mima op hol: ze ziet wat iedereen zich herinnert, en begint de meest vreselijke beelden op te roepen uit het verleden, zodat ook deze laatste strohalm voor de passagiers knakt.

Leeg amusement
Aniara is gebaseerd op het gelijknamige gedicht (1956) van Nobelprijswinnaar Harry Martinson. In het epische gedicht moeten de passagiers het uiteindelijk ook zonder de hulp van mima stellen, en zoeken de kolonisten afleiding in orgies, herinneringen aan hun vroegere levens, religieuze sekten, leeg amusement, wetenschap, routinetaken en wreed totalitarisme. Maar dat alles kan uiteindelijk de leegte van buitenaf en vanbinnen niet vullen.

Aniara draait in het Imagine-programma Things to Come, dat de visioenen van de sciencefiction legt naast de wetenschap van vandaag. Zo wordt Aniara voorafgegaan door een lezing van Erik Laan, ruimtevaardeskundige en oprichter van Eye on Orbit. Hij toetst het realisme van de plannen van commerciële reizen naar Mars door Elon Musk en Jeff Bezos. Is permanente vestiging op de rode planeet mogelijk? Een lezing door een psychiater, socioloog of filosoof had nog beter op zijn plek geweest na het zien van het aangrijpende, inktzwarte Aniara, want een reis naar Mars is wel het laatste wat je daarna zou willen.

Ouderwetse koptelefoons
Bij Things to Come houden nog andere wetenschappers een lezing voor de film. Wetenschapper Barry Fitzgerald vertelt over de verschillende superkrachten van superhelden. Welke zijn wetenschappelijk gemotiveerd? Biologe Nadine Bongaerts bespreekt aan de hand van filmfragmenten wat de kansen en de gevaren zijn van het knutselen met DNA, dat we in film allang kennen uit films als Frankenstein, The Fly, Planet of the Apes en De lift. Verder is de Sovjet sci-fi Aelita (1924) te zien met live muziek van het Duits-Schotse elektro-akoestische duo Garland.

Ruimtevaartdeskundige Erik Laan leidt naast Aniara ook de sciencefictionfilm Prospect in. In deze Amerikaanse lowbudgetfilm van Zeek Earl en Chris Caldwell reizen een vader en tienerdochter naar een groene planeet waar ze uit glibberige substanties edelstenen opgraven. De psychologische spanningen lopen ondertussen hoog op. Opvallend is de groezelige stijl: alles in deze film is ouderwets vormgegeven, van de ruimtehelmen tot de koptelefoons, die zo uit een tweedehandswinkel lijken te zijn meegenomen. Die oude spullen roepen een merkwaardig vertrouwd gevoel op. Prospect bekijkt de toekomst door de bril van het verleden. Want voor sciencefiction heb je eigenlijk helemaal niet veel wetenschap en fictie nodig – een regisseur heeft genoeg aan een scherpe blik op de wereld binnen en buiten zichzelf.

Imagine Film Festival, 10 t/m 20 april in Eye, Amsterdam.
imaginefilmfestival.nl | eyefilm.nl