Thessaloniki filmfestival 2021

Voor het eerst in twee jaar vierde Thessaloniki het filmfestival weer in zijn zalen, met de Nederlandse regisseur Nanouk Leopold in de jury voor de internationale competitie. Terwijl in het filmprogramma de blik vooral gericht was op heden en verleden, was de industrie bezig met de toekomst.

Ondanks het wat druilerige weer, heerste de afgelopen tien dagen een feeststemming in Thessaloniki. Vierentwintig maanden geleden vond het filmfestival van de stad voor het laatst fysiek plaats. In zijn openingsspeech verwees artistiek directeur Orestis Andreadakis naar La règle du jeu (Jean Renoir, 1939). De klassieker werd dit jaar niet alleen op het festival vertoond, maar verleende het ook zijn credo. Volgens Andreadakis relevanter dan ooit, vanwege de kolossale problemen die het aanpakt op politiek, sociaal, esthetisch en filmisch vlak.

De burgemeester van Thessaloniki, Konstantinos Zervas verwoordde de situatie waarin het festival dit jaar gehouden werd treffend: “De gesprekken over of het festival door zou kunnen gaan waren de afgelopen anderhalf jaar spannend. Hoewel we momenteel rood kleuren qua coronabesmettingen, rollen we toch de rode lopers uit.”

Ambitie
Naast de reguliere best of fest-vertoningen en diverse competities, verwelkomde het festival onder meer internationale editors voor het gelegenheidsprogramma ‘In the Cut: Editing and its Secrets’. Claire Atherton, de vaste editor van Chantal Akerman, Anne Østerud en Janus Billeskov Jansen van Tomas Vinterbergs Oscarwinnaar Druk en Raúl Mora van Netflix-hit La casa de papel waren enkele van de sprekers die ons meenamen in hun werkwijze.

Het festival had ook een scoop te pakken door als eerste ter wereld een retrospectief te wijden aan de Bulgaarse vrouwelijke filmmaker Binka Zhelyazkova (1923-2011), recent nog aangehaald door Mark Cousins in zijn filmessay Women Make Film. Niet alleen een terecht retrospectief van een onderbelichte maker, maar ook een die goed paste bij het festivalkarakter, dat zijn eigenheid (naast de Griekse film) vooral vindt in het sociologisch-geografische gebied van programma’s ‘Balkan Survey’ en ‘Meet the Neighbours’, rond trends in de cinema van de wijdere Balkanregio en de menselijke geografie in omringende landen (van Hongarije tot Libanon en Georgië).

De ambitie reikte verder. Zo was de openingsfilm van dit jaar het Franse L’événement (Audrey Diwan, 2021) die enkele maanden eerder de Gouden Leeuw won op het filmfestival van Venetië. Op het eerste gezicht leek Thessaloniki met een dergelijk bewezen succes voor een veilige keuze te gaan, maar door het onderwerp – een abortus in de jaren zestig en alle illegaliteit en complicaties die daarbij komen kijken – onderschreef de film ook de veranderende règles de jeu van de tijdsgeest. Vrouwenrechten, lichamelijke integriteit en zelfbeschikking zijn nog altijd hete hangijzers in het mediterrane land, waar mannelijk machismo aan de orde van de dag is.

Bij de vertoning van L’événement rees de vraag of enkele Grieken tijdens een van de heftigste scènes wegliepen vanwege hun puriteinse achtergrond, of omdat de scène simpelweg te zwaar op de maag lag.

Heimwee
Nederlandse inbreng was er in het programma ‘Open Horizons’, waarin (co)producties Do Not Hesitate, Drijfzand en Pleasure werden vertoond, maar ook met Nanouk Leopold als jurlid voor de internationale hoofdcompetitie. Het festival wijdde in 2018 al een retrospectief aan haar werk en ze koestert een speciale liefde voor de havenstad en zijn publiek (“geïnteresseerde bezoekers die besluiten een heel oeuvre te bekijken”).

Samen met de Servische sound designer Roland Vajs (Lust, Caution; Manchester by the Sea) en de Zwitsers-Griekse acteur Michelle Valley (Dogtooth) vormde Leopold dit jaar de jury van de internationale competitie. Naar eigen zeggen een feestje. “Door de pandemie heb ik veel ander werk gedaan dat haalbaarder was dan een film maken. Ik heb een installatie gemaakt, een opera geregisseerd en een toneelstuk in Duitsland. Toen ik van Yorgos Krassakopoulos [hoofdprogrammeur van het festival, AZ] een uitnodiging kreeg om zitting te nemen in de jury, kreeg ik echt heimwee naar deze plek en de organisatoren. Wat ik het leukste vind aan kleinere festivals als dit, is dat iemand – in dit geval Yorgos – goed heeft nagedacht uit welke films de competitie moet bestaan. Er is niet de voorwaarde dat het alleen premières moeten zijn. Als dat niet meespeelt kan een programmeur naar mijn idee veel vrijer kiezen en samenstellen. Het hoeft als kijker niet per se je smaak te zijn, maar er is in ieder geval een gedachte en een signatuur.”

Geen weird wave
In de Griekse competitie van dit jaar bleek de Griekse weird wave in geen velden of wegen te bekennen. Weirdness was er wel in Orfeas2021 van het kunstenaarsduo FYTA, maar dan heel anders dan hoe we het kennen van weird-wave-koplopers als Georgos Lanthimos en Athina Rachel Tsangari. Deze opruiende punkfilm, buiten de Griekse competitie ook te zien als onderdeel van het programma ‘Fast Forward’ dat de grenzen van het filmmedium opzoekt, doet eerder denken aan het vroege werk van Pedro Almodóvar en John Waters en handelt over de eerste homoseksuele Griekse minister-president en zijn strijd tegen onderdrukking. De postmoderne scifi queer opera is opgedragen aan Zackie Oh, de drag-persona van de in 2018 op gewelddadige wijze om het leven gekomen activist Zacharias “Zak” Kostopoulos.

Niet zozeer vreemd maar eigenzinnig was Magnetic Fields van filmmaker en striptekenaar Yorgos Goussis, waarin twee dolende zielen toenadering vinden in het desolate landschap van winters Kefalonia. Goussis’ charmante, uit improvisaties ontstane film blonk vooral uit in ingetogenheid en de ruisrijke beeldtaal die filmen op mini-dv met zich meebrengt (nu een budgettaire keuze, maar Goussis gaf aan te hopen ook bij een groter budget voor mini-dv te durven gaan). In al zijn kleinschaligheid won Magnetic Fields onder meer de Gouden Alexander in ‘Film Forward’, de Fipresci-prijs van de internationale filmkritiek en de prijs van de Griekse filmcritici.

Buiten de recente oogst, eerde het festival zoals ieder jaar klassiekers van Griekse bodem, voor iedereen gratis toegankelijk. Onder de noemer ‘Motherland, I See You: The 20th Century of Greek Cinema’ waren voor het publiek dit jaar acht Griekse klassiekers te zien. Een wringend hoogtepunt was de film Evdokia (Alexis Damianos; 1971), gefilmd en uitgebracht tijdens het Griekse kolonelsregime, dat draait om de tot de verbeelding sprekende en naar borderline neigende relatie tussen een jonge prostituée en een sergeant. Met name door sfeer en kleurgebruik lijkt Evdokia een Griekse voorloper van Betty Blue (Jean-Jacques Beineix, 1986). Hoewel het een film is met gebreken, heeft het met Manos Loizos’ fenomenale score, zongebleekte beelden, jeugdig esprit en seksuele openheid mede gezorgd voor een nieuw hoofdstuk in de Griekse film van de daaropvolgende decennia.

Discussie op de markt
In het industriegedeelte van het festival, de Agora (‘markt’), was de blik gericht op de toekomst. In een studie trok het festival samen op met dr. Roderik Smits (Universiteit Carlos III, Madrid) om te analyseren hoe online ontwikkelingen en COVID-19 van invloed zijn op Europese filmfestivals en de wijze waarop ze worden georganiseerd. De algemeen directeur van het festival, française Elise Jalladeau, voegde aan de presentatie van deze studie toe dat online ook kansen heeft gecreëerd. Tijdens het eerste door de lockdown volledig naar online verplaatste festival van Thessaloniki, begin 2020, verwelkomde het zo’n 40% nieuwe bezoekers. De redenen daarvoor waren uiteenlopend: omdat de veelal jonge nieuwe bezoekers niet naar de festivalstad hoefden te reizen, of omdat ze er online voor het eerst kennis mee maakten.

De angst die velen hebben voor streamers als concurrent voor festivals deelde Jalladeau evenmin: “Netflix probeert een festival in Frankrijk te lanceren om zijn films te vertonen en in de Verenigde Staten doet het zijn best om theaters te kopen voor zijn eigen films. Festivals zijn niet in het geding, maar als we alleen online bestaan, zijn we als festival niet nodig. Het belang van een festival is een gezamenlijke ervaring. Het bezoek ervan gaat over meer dan film alleen. Het gaat over ieder middel inzetten om de lust op te wekken. Van de juiste bars in de buurt tot steeds groener zijn en de juiste samenwerkingen met scholen en musea. Zelf vrees ik niet zozeer voor festivals, maar wel voor het lot van theaters en distributeurs. Als theater moet je je tegenwoordig het hele jaar door als festival gedragen om mensen uit hun stoel en uit huis te krijgen want daar hebben ze nu ook al genoeg aanbod.”

De belangrijkste prijswinnaars

Beste speelfilm (Gouden Alexander, “Theo Angelopoulos”): Softie (Samuel Theis)
Speciale Juryprijs (Zilveren Alexander): Clara Sola (Natalie Álvarez Mesén)
Speciale Juryprijs voor beste regie (Bronzen Alexander): Lorenzo Vigas voor La caja
Beste actrice: Sofia Kokkali in Moon, 66 Questions
Beste acteur: Aliocha Reinert in Softie
Beste film uit de ‘Meet the Neighbors’-competitie: Small Body (Laura Samani)

Een overzicht van alle winnaars is hier te vinden.