Cannes 2010 (2)

Parallelle werelden

Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives

De beste film van het Filmfestival Cannes won ook de Gouden Palm: Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives van Apichatpong Weerasethakul. Mysterieus, kalm, verpletterend. Veel andere films op het festival speelden een rollenspel.

Op het afgelopen Filmfestival Cannes leek het soms meer om politiek dan om film te draaien, maar in plaats van rookpluimen van demonstranten kwam er een ander thema bovendrijven. Sleutelfilm is Copie conforme van Abbas Kiarostami. Dit relatiedrama is slechts ten dele geslaagd, maar het spel dat Kiarostami speelt met de werkelijkheid zagen we in meer films terug.

In een aantal opvallende films dat in Cannes in première ging, trekken de hoofdpersonages een ander beeld op van zichzelf. Bijna iedereen zou wel iemand anders willen zijn in films als Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives van Apichatpong Weerasethakul, Rebecca H. (Return to the Dogs) van Lodge Kerrigan, Chatroom van Hideo Nakata, Autobiografia lui Nicolae Ceausescu, R U There van David Verbeek, L’autre monde van Gilles Marcand, en Octubre van Daniel en Diego Vega.

Rollenspel
Abbas Kiarostami maakte met Copie conforme zijn eerste buitenlandse film. Opgezet als een intelligent rollenspel, is dit nagenoeg real time relatiedrama een puzzel die zich niet gelijk prijsgeeft. Juliette Binoche (prijs voor de beste actrice) is een galeriehoudster die er een dagje op uit trekt met de Engelse schrijver van het kunsthistorisch boek Copie conforme. Na een lezing van de schrijver over de waarde van kopieën, praten de twee tijdens hun dagtrip nog een tijd door over namaak en origineel, om dit vervolgens ook in de praktijk te brengen. Het blijft namelijk altijd in het midden of deze twee nou ooit geliefden zijn geweest of niet.

Het scenario zit vol met losvaste gedachtes over kunst, en over het ontbreken van referentiepunten bij het beoordelen daarvan. Zodra een alledaags object in een museum wordt geplaatst, verandert je blik erop. Met de werkelijkheid valt te spelen, en dat is wat Kiarostami opnieuw doet in een film die qua toon en sfeer anders is dan zijn Iraanse werk (de locatie is nu pittoresk Toscane), maar inhoudelijk zijn er zeker raakvlakken.

Kiarostami heeft een hommage willen brengen aan Viaggio in italia van Roberto Rossellini, waarmee het spel compleet wordt: als Copie conforme niet goed wordt bevonden, dan bewijst hij daarmee heel slim dat de kopie inderdaad slechter is dan het origineel. Of het goed nieuws is dat Juliette Binoche de hoofdrol speelt, hangt af van je liefde voor deze actrice, die na het ingetogen acteren onder Haneke nu jammer genoeg weer heel veel onnodige gezichtspieren beweegt.

Geest
In een vorig leven zou oom Boonmee een dier of een vrouw kunnen zijn geweest. Nu is hij iemand anders. Apichatpong Weerasethakuls Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives is een uitzonderlijke film die diep weet te raken. Mysterieus, kalm, verpletterend. Weerasethakul (Tropical Malady) bewijst hier weer mee dat zijn stijl uniek is, en dat maakt Uncle Boonmee tot de beste film van het festival.

Op een dag schuift er aan de eettafel van oom Boonmee een geest aan, terwijl uit het oerwoud de geest van hun vermiste zoon, verkleed als aap met felrode ogen, aan komt wandelen. Niemand kijkt daar raar van op. De gesprekken die volgen over het leven voor en na de dood, en de tocht die de zieke Boonmee maakt naar de grot waar hij zal sterven, roepen een diep, onbenoembaar gevoel op, dat alleen maar wordt versterkt door de dreigende geluidsband die onder de huid kruipt. De film zit vol met onvoorspelbare beelden die niet de ratio maar de ziel willen aanspreken: de maan die op een iris lijkt, een vrouw met een meerval tussen haar benen, een man in een apenpak aan een touw. Een grootse film, die je wel moet kunnen toelaten.

Parallellevens
Lodge Kerrigan (Clean, Shaven, Claire Dolan) maakte een kleinere film, die meer wegheeft van een experiment, maar wel een dat blijft rondspoken. Rebecca H. (Return to the Dogs) is een film in een film over een actrice die drie rollen speelt: Jefferson Airplane-zangeres Grace Slick, een labiele vrouw, en zichzelf, Geraldine Pailhas.

Ook Lodge Kerrigan speelt zichzelf als regisseur die een film over Grace Slick aan het maken is. Spiegel na spiegel houdt hij ons voor in dit raadsel vol met parallellevens, die twee keer bruut worden onderbroken door een gruwelijk beeld van de vrouw met een plastic zak over haar hoofd. Kerrigan laat in zijn film ook archiefbeelden zien van de rode loper van het 56ste festival van Cannes. Het is dan ook een mooi toeval dat zijn film in Cannes in première ging, want zo wordt die echte en gefilmde rode loper ook weer onderdeel van zijn rollenspel.

Chatgeneratie
Dit jaar doken drie filmmakers in de virtuele wereld, met films over de game- en chatgeneratie en de rollen die ze daar in spelen. Veel vervreemde beeldschermkijkers in R U There van David Verbeek en in Chatroom van Hideo Nakata (Ringu, Dark Water), geschreven door de Ierse toneelschrijver Enda Walsh, die eerder het scenario van Hunger schreef. Een onwaarschijnlijke (goede) combinatie, zou je hopen, maar chatroom is niet echt opzienbarend te noemen.

De acteurs, die vooral gecast lijken vanwege hun expressieve lippen, spelen een groepje van de werkelijkheid afgesneden adolescenten die alleen via het anonieme chatten hun zielenroerselen met elkaar kunnen delen. De werkelijkheid is bleekgrijs uitgebeeld, terwijl de virtuele scènes ervan af spatten. Toch gaat het nooit over jezelf, mij, ons, al die mensen die via het beeldscherm naar de wereld kijken. Het blijft een ideetje op afstand.

De gamewereld komt wel angstaanjagend dichterbij in L’autre monde, een tikje vergezochte thriller naar een scenario van Dominik Moll, over de videogame Black Hole waarbij ook de werkelijkheid wordt gemanipuleerd.

Klapvee
De Roemeense regisseur Andrei Ujica, die eerder het geweldige Out of the Present maakte, heeft proberen te laten voelen in wat voor opgetrokken decor dictators leven. Zijn fascinerende ‘autobiografie’ van Ceaucescu is samengesteld uit archiefmateriaal waarin enkel eindeloze parades en een Congres vol klapvee zijn te zien. Drie uur lang laat hij ervaren hoe gekmakend het moet zijn om 25 jaar geen enkele tegenstand te krijgen. Ook zelf word je enigszins murw geslagen door weer de zoveelste perfect uitgevoerde parade, en dat zal zeker de bedoeling zijn geweest. Uiteindelijk kun je die radicale vorm alleen maar bewonderen.

Octubre (Juryprijs Un certain regard) is een mooi klein Peruaans debuut over een pandjesbaas die met een baby wordt opgescheept, waarbij vooral de kleine momenten van droge humor opvallen, als de vrouw die op de baby past zich steeds meer als zijn echtgenote gaat gedragen. Hij kan dit rollenspel niet echt waarderen, net als de schrijver in Copie conforme, die ook steeds chagrijniger wordt.

Gangenstelsels
Verder draaiden er op het festival twee goede documentaires, een over het bouwen van een eigen wereld en de ander over vernietigen van een heel systeem.

Inside Job van Charles Ferguson reconstrueert op heldere wijze de aanloop naar de financiële crisis, waarbij heel duidelijk wordt wie de veroorzakers zijn en hoe het allemaal zover heeft kunnen komen. Sommigen van de bankiers en players die hij te spreken kreeg, kunnen alleen maar stamelen als ze met de feiten en onjuistheden worden geconfronteerd. Charles Ferguson, die eerder de uitstekende, doorwrochte onderzoeksdocumentaire No End in Sight maakte, is weer goed op dreef en wil de onderste steen boven krijgen.

Kunstenaar Anselm Kiefer, die in Zuid-Frankrijk eigenhandig een waanzinnig groot bouwproject heeft opgezet, is onderwerp van Over Your Cities Grass Will Grow van Sophie Fiennes (zus van Ralph en Joseph). Voor haar prachtige documentaire volgde zij Kiefer tweeënhalf jaar lang, terwijl hij op grote schaal torens bouwt, tunnels graaft, lood giet en beton stort. Langzaam schuift ze met haar camera’s door zijn zelfgebouwde, unheimische gangenstelsels. Maar het mooiste is om hem aan het werk te zien, met betonmolens, graafmachines, bulldozers en smeulende as, samen met de zwijgende bouwers die hem trouw helpen zijn vastberaden ideeën uit te voeren. De documentaire is gemaakt vlak voordat Kiefer afscheid gaat nemen van deze wonderlijke plek, die nu door de natuur zal worden overgenomen. Kees Kasander is producent en veel van de crew is Nederlands, dus deze zullen we vast op IDFA of in Rotterdam terug gaan zien.

Terwijl Cannes 2010 door velen als een minder jaar werd gezien, zijn er gelukkig altijd kleine, fijne films als deze en grootse als Uncle Boonmee die dat weerspreken.