CLAIRE DOLAN

Het scheelde een haartje of een van de beste films uit 1993 was ongezien aan Nederland voorbijgegaan. Het Impakt Festival bewees zijn waarde door in 1995 alsnog Lodge Kerrigans debuutfilm Clean, shaven naar Nederland te halen. Voor zijn tweede film liet Kerrigan zich niet opjagen: Claire Dolan ging vorig jaar in Cannes in première en bereikt nu filmuithoek Nederland. Het wachten is beloond, want Kerrigan blijkt geen eendagsvlieg.

Een van de aardige zaken in de filmwereld is dat filmkritisch succes niet gekocht kan worden. James Cameron mocht met Titanic de duurste film aller tijden afleveren, het weerhield de criticus van de Los Angeles Times er niet van om het scenario over het zinkende schip de grond in te boren met de zinsnede dat hij er nog geen tien dollarcent voor over had. Godzijdank trekken serieuze filmcritici zich niets aan van publicitair geweld over megabudgetten en technologisch spektakel, maar beoordelen zij films op hun cinematografische waarde. Het publiek mag zwichten voor de macht van het kapitaal, bij goede filmcritici telt de film. Het leidt tot de prettige situatie dat iedereen gelijke kansen heeft: tussen een lowbudget film en een dure Hollywoodproductie bestaat filmkritisch gezien geen essentieel verschil. Lodge Kerrigan heeft zijn carrière te danken aan deze meritocratische gezindheid. Zijn zestigduizend dollar kostende Clean, shaven, een indringende roadmovie over een schizofrene man, bleef niet onopgemerkt. Er is geen film die de benauwde wereld van een schizofreen zo intens oproept. Clean, shaven maakt van de kijker geen voyeur maar deelgenoot van de angsten en het psychische isolement van schizofrenen.

Cynisme
Bij zijn tweede film Claire Dolan beschikte Kerrigan over een heel wat ruimer budget dan bij Clean, shaven. Dat zoiets slecht kan aflopen, bewees onder meer Roberto Rodriguez die de belofte die zijn lowbudget film El mariachi wekte, teniet deed met Desperado en From dusk till dawn. Kerrigan blijkt echter geen eendagsvlieg. Claire Dolan voert een chique hoer uit New York op, Claire Dolan geheten (Katryn Cartlidge, Naked, Breaking the waves), die uit het vak wil, maar die als barrière haar pooier (Colm Meany, The Commitments, The snapper) tegenover zich vindt. Haar uitbater meent dat deze vrouw "als hoer is geboren en zo ook zal sterven". Zijn cynische, arrogante houding wordt aan het einde van de film afgestraft, want de vrouw blijkt uiteindelijk sterker en slimmer dan hij.
Het verhaaltje doet oppervlakkig gezien denken aan sociaal-realistische films over uitgebuite en vernederde hoeren, maar de film is mijlenver van dit genre verwijderd. Uit het complexe karakter van de hoer blijkt dat Kerrigan geen boodschap heeft aan een zielig exposé. Deze vrouw is niet alleen slachtoffer van mannelijk cynisme in de prostitutiewereld, maar bedient zich van hetzelfde wapen. Als een wat simpele ziel (Vincent D’Onofrio) verliefd op haar wordt, gebruikt ze zijn liefde als ontsnappingsroute uit de prostitutie, waarna ze de man genadeloos dumpt. Het happy end in de film is dan ook geen verlossende catharsis maar een slot dat veel vragen oproept.
Claire Dolan schetst een afschrikwekkend beeld van de prostitutie. Treurig is niet dat mannen betalen voor seks, maar dat dit gepaard gaat met aan sadisme grenzend cynisme en onverschilligheid. Op meedogenloze wijze illustreert de film de machtsverhoudingen in een scène waarin een man tegen Claire Dolan betoogt dat ze beter uit het vak kan stappen, omdat er al teveel mensen zijn die een leven leiden dat zij in hun hart haten. Dat leidt er maar toe dat mensen psychisch kapot gaan. Hij besluit zijn moralistische praatje door haar eens flink te neuken.

Perfecte illusie
Wat Claire Dolan tot zo’n sterke film maakt is dat hij evenals Clean, shaven psychisch isolement intens voelbaar maakt. De film voert de kijker de chique prostitutie binnen, waarin de hoer — en dat is cruciaal in de film — overleeft door haar emoties uit te schakelen. Zelden is de wijsheid dat alle hoeren acteren dat ze hoer zijn zo inzichtelijk en voelbaar gemaakt. Deze duurbetaalde hoer geeft mannen de perfecte illusie ("Bij jou voel ik dingen die ik normaal niet voel"), terwijl zij er obsessief voor waakt dat haar werkelijke gevoelens ooit naar boven komen. Inderdaad: in essentie gaat Claire Dolan evenzeer over schizofrenie als Clean, shaven. Deze psychische gesteldheid heeft Kerrigan ook nu weer vertaald in een daarbij perfect aansluitende vormgeving. De film toont New York in ijskoud, blauw licht als een anonieme stad vol immense, strakke kantoorgebouwen, die het isolement van de hoer weerspiegelen.
Bovenal is Claire Dolan de film van Katryn Cartlidge, die voldoende heeft aan een simpele oogopslag om gevoelens op te roepen, die variëren van wanhopig tot superieur en van apathisch tot woedend. De camera zit haar voortdurend dicht op de huid, zodat elke nuance in haar gedrag zichtbaar wordt. Haar verschijning is zo angstaanjagend onderkoeld, dat men het er Spaans benauwd van krijgt. Cartlidge heeft geen sentimentele dramatische uitbarstingen nodig om de kijker ontroerd naar huis te sturen. Godzijdank bestaat er nog subtiele cinema.

Jos van der Burg