Brandbaar materiaal

Burning Down the House

Homesman

Sommige beelden reizen door de filmgeschiedenis. Of makers ze nu bewust of onbewust oproepen. In Burning van Lee Chang-dong draait het zelfs om zo’n beeld: het brandende huis.

Er brandt niets zo goed als film. Dat komt niet alleen omdat film ooit van brandbaar materiaal was gemaakt. Denk maar aan de beroemde bioscoopbrandscène uit Quentin Tarantino’s Inglourious Basterds. Ik zal nooit vergeten dat ik ooit een bioscoop in Turijn heb moeten ontvluchten omdat in een belendend depot een verzameling Egyptische nitraatfilms ontvlamd was. De vlammen sloegen uit tot aan de overkant van de straat.

Barton Fink
Barton Fink

Maar ook bij een brand die zich alleen maar op het filmscherm afspeelt kun je vaak de warmte op je armen voelen. Alsof je eigen huid tegelijkertijd met de huid van de film, het witte doek, verschroeit. Overweldigend. Verwoestend. Onomkeerbaar. Je wilt weg, maar je kunt het niet, gevangen in het donker van de bioscoopzaal.

In het korte verhaal ‘Schuurtjes in brand steken’ van de Japanse schrijver Haruki Murakami, dat in 1992 voor het eerst gepubliceerd werd in The New Yorker en dat de basis vormt van Burning van de Zuid-Koreaanse filmmaker Lee Chang-dong (Secret Sunshine, Poetry), draait alles om een gesprek tussen een succesvolle jongeman die aan een aspirant-schrijver vertelt dat hij soms de onbedwingbare behoefte voelt om schuurtjes in brand te steken. De schuurtjes van Murakami zijn in de film vervangen door immense plastic plantenkassen, die soms vervallen en verlaten in het landschap staan. Ze branden goed en snel.

Lost River
Lost River

In Burning zijn die brandende kassen zowel een cruciaal als een terloops beeld, een klein element in een groter verhaal over rijkdom en klasse, obsessie, schijn en wezen. Het vuur als onontkoombaar symbool voor vernietiging van de oude orde.

Macaber silhouet
Het brandende huis is een van die sterke beelden die door de filmgeschiedenis reizen. Oorlogen, blikseminslagen, brandstichters en verzekeringslichters… als het huis eenmaal brandt, is er geen verschil meer tussen kwade wil en noodlot. Als je in Burning het macabere silhouet van zwartgeblakerde ribben van de kas in de vlammen ziet dansen, dan zie je daardoorheen als een hittezinsbegoocheling ook andere bouwsels in vlammen opgaan. Het is een radicale verbeelding van wat eerder in de film het ongrijpbare (echte Murakami-)meisje Shin Hae-mi aan de schrijver heeft proberen uit te leggen over haar pantomimelessen: “Je moet niet heel hard denken dat er iets is, maar juist vergeten dat het er niet is.” Iets wat brandt zit precies tussen dat zijn en niet-zijn in.

The Man Who Shot Liberty Valance
The Man Who Shot Liberty Valance

Barton Fink van de gebroeders Coen is net zoals Burning een verhaal over een schrijver die voortdurend dingen meemaakt waarvan hij niet zeker weet of ze echt gebeuren of in zijn hoofd aan het ontstaan zijn als het scenario dat hij schrijft. Als aan het einde van de film het hotel waarin hij zich heeft teruggetrokken om zijn werk te voltooien uitbrandt, vernietigt hij daarmee als het ware ook zijn eigen fantasie. Net zoals vorig jaar in de film Mother! van Darren Aronofsky, ook een film over een schrijver, in dit geval met diabolisch goddelijke kwaliteiten, die in eindeloze cycli van schepping en destructie gevangen zit. Zijn huis is zijn creatie, maar om te scheppen moet hij ook vernietigen.

The Sacrifice
The Sacrifice

De jonge schrijver Lee Yong-su in Burning vreest die vernietiging, dus rijdt hij in zijn gammele busje manisch heen en weer door het landelijke gebied rondom Seoul waar hij vandaan komt, om in de gaten te houden of de gefortuneerde Ben (een nihilist die het zich veroorloven kan) niet weer ergens een kas laat affikken. Voordat Lee zijn jeugd kan vernietigen en er misschien over kan schrijven moet hij eerst met zijn herinneringen (en zijn identiteit) in het reine komen.

Skyfall
Skyfall

Brandend geheugenpaleis
Er is waarschijnlijk geen filmmaker in wiens oeuvre elk huis zozeer een geheugenpaleis is, en waarin er zoveel huizen afbranden, als de Russische cineast Andrei Tarkovski. In zijn apocalyptische film The Sacrifice is schrijver Alexander zo bang voor de aanstaande ‘nucleaire holocaust’ dat hij in een vlaag van waanzin en angst zijn zomerhuis op Gotland in brand steekt. Net als John Wayne in western The Man Who Shot Liberty Valance van John Ford brengt hij een offer door zijn huis, dat behalve voor het geheugen ook een symbool voor de teloorgang van de westerse beschaving is, te vernietigen.

Straw Dogs
Straw Dogs

Over Liberty Valance wordt gewoonlijk gedacht dat het personage van Wayne zijn huis in de brand steekt uit dronken frustratie, omdat het meisje waarvan hij houdt toch voor zijn rivaal heeft gekozen. Maar ook hij brengt in de brand een offer: hij ruilt the law of the land in voor de algemeen geldende regels van wetsboeken en rechtspraak. De film viert die vooruitgang, maar betreurt ook het verlies. En als het brandt, in die film in zwart-wit, dan spatten de vonken in je gezicht. Hier worden niet alle schepen, maar alle huizen achter hen verbrand.